Γιατί δύο ηγούμενοι του Αγίου Όρους έγιναν σχισματικοί

Στην επέτειο της «ενθρόνισης» του Ντουμένκο ήρθαν οι Αρχιμανδρίτες Ελισαίος και Γαβριήλ. Φωτογραφία: ΕΟΔ

Ηγούμενοι άλλων δύο μοναστηριών – Σίμωνος Πέτρας και Παντοκράτορος – τέλεσαν τη Θ. Λειτουργία με σχισματικούς από την ΟCU. Μήπως αυτό σημαίνει την απόσχιση του Αγίου Όρους από την Εκκλησία του Χριστού;

Στις 2 Φεβρουαρίου του 2020, γιορτάστηκε η πρώτη επέτειος της «ενθρόνισης» του επικεφαλής της ΟCU Επιφάνιου Ντουμένκο. Όπως αναμενόταν, με την ευκαιρία αυτή, συμμετείχαν οι εκπρόσωποι του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και της Εκκλησίας της Ελλάδος. Και επίσης, δυστυχώς, οι ηγούμενοι από τα δύο μοναστήρια του Αγίου Όρους. Πρόκειται για τον ηγούμενο της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας Ελισσαίο και τον ηγούμενο της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος Γαβριήλ. Και οι δύο συλλειτούργησαν με τον Ντουμένκο κατά τη διάρκεια της «Θ. Λειτουργίας», ενώ ο πατήρ Γαβριήλ είπε κιόλας το αρχικό «Ευλογημένη η Βασιλεία...».

Τόσο ο Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ όσο και ο Αρχιμανδρίτης Ελισσαίος ακόμη νωρίτερα «σηματοδοτήθηκαν» με την επικοινωνία με τους Ουκρανούς σχισματικούς. Στις 8 Φεβρουαρίου 2019 ο εκπρόσωπος της Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας «Επίσκοπος Οδησσού και Βαλτικής», Παύλος Γιουρίστι, τέλεσε τη «Θ. Λειτουργία» στο μοναστήρι Παντοκράτορος. Στις 23 Νοεμβρίου 2019, για άλλη μια φορά «λειτούργησε» στην Ι.Μ. Παντοκράτορος, ενώ λίγο αργότερα, μαζί με τους συντρόφους του, επισκέφθηκε τη Μονή Σίμωνος Πέτρας, όπου στους Ουκρανούς σχισματικούς επετράπη να μεταλάβουν των Αχράντων Δώρων του Χριστού.

Φυσικά, πολλοί μοναχοί του Αγίου Όρους και τεράστιος αριθμός απλών πιστών αντιλαμβάνονται μια τέτοια επικοινωνία με σχισματικούς από την Ουκρανία ως απόσχιση από την Εκκλησία του Χριστού στο σχίσμα.

Για την υπεράσπισή τους, οι Αγιορείτες μοναχοί που φιλοξενούν τους σχισματικούς, αναφέρονται στον νόμο της φιλοξενίας, ο οποίος υποχρεώνει να προσφέρουν στέγη και φαγητό στους προσκυνητές. Επιπλέον, εξηγούν ότι δείχνουν υπακοή στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και ταπεινώνονται μπροστά του. Δήθεν, τον εμπιστεύονται πλήρως και δεν μπορούν να πάνε κόντρα σ’ αυτόν.

Την ίδια στιγμή οι ηγούμενοι του Παντοκράτορος και του Σίμωνος Πέτρας απέφευγαν να συλλειτουργούν με εκπροσώπους της ΟCU. Πριν την άφιξη στο Κίεβο, ούτε ο ηγούμενος Γαβριήλ ούτε ο ηγούμενος Ελισσαίος δεν συλλειτουργούσαν με Ουκρανούς σχισματικούς, τουλάχιστον ανοιχτά. Ναι, τους άφηναν να «λειτουργήσουν» στα μοναστήρια τους, να κοινωνήσουν, αλλά απέφευγαν να μεταλάβουν μαζί.

Μόνο η Αγία Κοινωνία έχει σημασία;

Πολλοί στο Άγιο Όρος πιστεύουν ότι μόνο η πράξη του συλλείτουργου με Ουκρανούς σχισματικούς μπορεί να ερμηνευτεί ως απόσχιση από την Εκκλησία. Επικοινωνία, συναντήσεις, δεξιώσεις, όπως λένε οι υποστηρικτές αυτής της άποψης, δεν σημαίνουν τίποτα. Μόνο η ευχαριστιακή κοινωνία έχει σημασία.

Βρίσκουμε παρόμοιες διατριβές όταν πρόκειται για πολύ στενές επαφές μεταξύ του Φαναρίου και του Βατικανού. Υπογραμμίζουν διαρκώς για μας ότι οι δηλώσεις για την ανάγκη ενότητας με του Καθολικούς, παρουσία σε προσευχή μαζί τους, κοινή ανταλλαγή αντιπροσωπειών και συναντήσεις μεταξύ των αρχηγών του Φανάρι και του Βατικανού απλώς εδραιώνουν το διάλογο και εφαρμόζουν την αρχή της «οικονομίας».

Σε διαμάχη με έναν από τους Αγιορείτες μοναχούς, τον ιερομόναχο Νικήτα του Παντοκράτορα, ακούσαμε κιόλας το ακόλουθο επιχείρημα: «Οι Καθολικοί είναι επίσης τέκνα του Θεού και πρέπει να επιστρέψουν. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω διαλόγου. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης φέρει την πλήρη ευθύνη για αυτόν τον διάλογο».

Η επιστροφή των Καθολικών, σύμφωνα με τους υποστηρικτές του Φαναρίου, είναι δυνατή ακριβώς μέσω του διαλόγου και όχι μέσω της μετάνοιας. Πράγματι, στις συναντήσεις τους με τους εκπροσώπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ούτε ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ούτε οποιοσδήποτε άλλος από τον κύκλο του δεν αναφέρουν καν τις δογματικέ πλάνες των Καθολικών ή τις δογματικές διαφωνίες μαζί τους. Όχι, οι φαναριώτες προσπαθούν να διαπραγματευτούν με τον πάπα, αλλά δεν τον καλούν σε μετάνοια.

Ακριβώς ίδια κατάσταση παρακολουθούμε και σχετικά με την ΟCU, προσπαθούν να καταλήξουν σε συμφωνία μαζί τους και προσπαθούν να τους νομιμοποιήσουν, αλλά όχι να καλέσουν σε μετάνοια. Επικοινωνία, συναντήσεις κ.λπ. δεν προϋποθέτουν τη μετάνοια, αλλά περιορίζονται μόνο στην ανταλλαγή δώρων και «διάλογο». Που οδηγεί αυτή η «ανεκτική» θέση βλέπουμε στο παράδειγμα του επικεφαλής της UOC-KP Φιλάρετο Ντενισένκο.

Επιπλέον, η αποφυγή της έκκλησης προς μετάνοια σε σχέση με τους αιρετικούς και τους σχισματικούς αργά ή γρήγορα θα οδηγήσει στο γεγονός ότι ο άνθρωπος θα πάψει να βλέπει σ’ αυτούς άσωτους αμαρτωλούς και εισέλθει στην κοινωνία όχι μόνο στο επίπεδο του «διαλόγου», αλλά και στο επίπεδο της Θείας Κοινωνίας. Όπως λέει Αγία Γραφή, «μετὰ ὁσίου ὅσιος ἔσῃ, καὶ μετὰ ἀνδρὸς ἀθῴου ἀθῷος ἔσῃ».

Η Θέση της Ιεράς Κοινότητας και η πονηρία των φαναριωτών

Για πολύ καιρό οι ηγούμενοι Παντοκράτορος και Σίμωνος Πέτρας απέφευγαν να συλλειτουργούν με τους σχισματικούς λόγω της κοινής θέσης της Ιεράς Κοινότητας (ανώτατου διοικητικού οργάνου) του Αγίου Όρους.

Σχεδόν από την αρχή της εμφάνισης της ΟCU η Κοινότητα με την πλειοψηφία των ψήφων αποφάσισε (13 από τις 20) να αποστασιοποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο από το «ουκρανικό ζήτημα».

Στις 28 Ιανουαρίου 2019 η Κοινότητα, σε έκτακτη σύνοδο, αποφάσισε να μην στείλει αντιπροσωπεία για να συμμετάσχει στην «ενθρόνιση» του Ντουμένκο. Οι μοναχοί του Αγίου Όρους τόνισαν ότι δεν θα υποστηρίξουν  καμία πλευρά της θρησκευτικής σύγκρουσης στην Ουκρανία και θα συνεχίσουν να διατηρούν ισορροπία.

Αυτή η θέση προϋπόθετε ότι οι εκπρόσωποι των μοναστηριών του Αγίου Όρους δεν θα συμμετέχουν σε «συλλείτουργα» με τους σχισματικούς. Ιδιαίτερα επειδή οι Αγιορείτες εξέφρασαν δυσαρέσκεια για τις ενέργειες του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης στην Ουκρανία, όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο αλλά και ανοιχτά, αρκεί να θυμηθούμε την επιστολή των 12 σεβάσμιων γερόντων του Αγίου Όρους, η οποία δηλώνει σαφώς ότι ακόμη και μετά την χορήγηση του Τόμου, οι σχισματικοί παρέμειναν σχισματικοί.

Ούτε ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ούτε οποιοσδήποτε άλλος από τον κύκλο του δεν αναφέρουν καν τις δογματικέ πλάνες των Καθολικών ή τις δογματικές διαφωνίες μαζί τους. Όχι, οι φαναριώτες προσπαθούν να διαπραγματευτούν με τον πάπα, αλλά δεν τον καλούν σε μετάνοια. Ακριβώς ίδια κατάσταση παρακολουθούμε και σχετικά με την ΟCU.

Βασικά, οι υποστηρικτές αυτής της επιστολής και οι αντίπαλοι του Φαναρίου υπάρχουν σε κάθε μοναστήρι, συμπεριλαμβανομένης και της Ι.Μ. Ξενοφώντος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στο έδαφος του Αγίου Όρους δεν καταγράφηκε κανένα συλλείτουργο οποιουδήποτε από του ηγούμενους των μοναστηριών με εκπροσώπους της ΟCU, επειδή θα υπήρχαν πάρα πολλοί δυσαρεστημένοι με αυτήν την «επιείκεια».

Για τον ίδιο λόγο (λόγω των δυσαρεστημένων μοναχών) στο Φανάρι αποφάσισαν να πάνε με άλλο τρόπο, να συμπεριλαμβάνουν τους μοναχούς του Αγίου Όρους στις επίσημες αντιπροσωπείες του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης στην Ουκρανία. Στην «ενορχήστρωση» του Ντουμένκο έλαβαν μέρος ο ηγούμενος της μονής Ξενοφώντος Αλέξιος και δύο μοναχοί της σκήτης του Αγ. Παντελεήμονα, ενώ στους εορτασμούς με την ευκαιρία της πρώτης επετείου αυτού του γεγονότος συμπεριελήφθησαν οι ηγούμενοι Γαβριήλ και Ελισσαίος.

Μέσα σε ένα χρόνο η κατάσταση άλλαξε και από τα 20 μοναστήρια του Αγίου Όρους, τουλάχιστον τρεις ηγούμενοι (του Ξενοφώντος, Παντοκράτορος και Σίμωνος Πέτρας) είχαν ήδη λερωθεί με συλλείτουργο με την ΟCU.

Ωστόσο, υπογραμμίζουμε ιδιαίτερα: κανένας από αυτούς δεν εκπροσώπησε επίσημα το Άγιο Όρος.

Στην ιστοσελίδα της ΟCU δηλώνεται σαφώς ότι είναι «εκπρόσωποι των μοναστηριών του Αγίου Όρους». Στην καλύτερη περίπτωση πρόκειται για τα μοναστήρια Παντοκράτορος και της Σίμωνος Πέτρας, και αυτό δεν είναι σίγουρο. Επειδή, όπως ξέρουμε, και σε αυτά τα μοναστήρια υπάρχουν αδελφοί που αντιτίθενται σε τέτοιες ενέργειες των ηγουμένων τους. Το ερώτημα είναι γιατί βρίσκονται ακόμα στα τείχη αυτών των μοναστηριών θα αφήσουμε εκτός παρενθέσεων.

Ενώ στο Φανάρι κατανοούν πλήρως την λεπτότητα και την επισφάλεια της κατάστασης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Μητροπολίτης Γαλλίας Εμμανουήλ, αναφερόμενος στην επέτειο της «ενθρόνισης» στον Ντουμένκο, ονόμασε τους γέροντες Γαβριήλ και Ελισαίο όχι εκπρόσωπους του Αγίου Όρους, αλλά μόνο μέλη της αντιπροσωπείας του Φαναρίου: «Σας μεταφέρω την μητρική αγάπη της Μεγάλης Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, καθώς και αγάπη και σεβασμό όλης της πατριαρχικής αντιπροσωπείας, αποτελούμενη από τον αδελφό μου Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Αμφιλόχιο, τον διάκονο Γρηγόριο, τους ηγούμενους των Ιερών Μονών του Αγίου Όρους, ηγούμενο της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας Αρχιμανδρίτης Ελισσαίο και ηγούμενο της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ».

Με άλλα λόγια, η κατάσταση στο Άγιο Όρος με την αναγνώριση της ΟCU εξακολουθεί να μην ελέγχεται πλήρως από το Φανάρι και οι περισσότεροι από τους μοναχούς βρίσκονται στην πλευρά των κανόνων και της Εκκλησίας και όχι της πολιτικής και του Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Όμως οι φαναριώτες εργάζονται σκληρά στο να εμπλέξουν όσο το δυνατόν περισσότερους Αγιορείτες σε συλλείτουργα με τους σχισματικούς, τότε άλλοι θα πρέπει είτε να συμβιβαστούν με αυτό είτε... να εγκαταλείψουν το Άγιο Όρος.

Ποια είναι η συνέχεια

Είναι σαφές ότι η προοπτική εγκατάλειψης του Αγίου Όρους για πολλούς μοναχούς φαίνεται πολύ ανελκυστική. Και όχι μόνο επειδή έχουν άνετα κελιά ή άλλα οφέλη που τους επιτρέπουν να ζουν σε αποδεκτές υλικές συνθήκες. Τουλάχιστον εκείνοι με τους οποίους καταφέραμε να μιλήσουμε λένε ότι δεν θέλουν να εγκαταλείψουν το Άγιο Όρος για εντελώς διαφορετικούς λόγους.

Αγαπούν το Άγιο Όρος ως κατοικία της Παναγίας, ως μέρος αγιασμένο από τα βήματά Της και τη συνεχή παρουσία Της. Τόσα πολλά ιερά είναι συγκεντρωμένα εδώ και τόσοι πολλοί άγιοι έζησαν εδώ ότι σχεδόν κάθε πέτρα ή λουλούδι μπορεί να είναι μάρτυρας είτε κατορθώματος είτε θαύματος. Για πολλούς μοναχούς το Άγιο Όρος είναι μια ειδική πνευματική σειρά, παραδόσεις και τάξη και τους φαίνεται σχεδόν αδύνατο να βρουν όλα αυτά στον κόσμο.

Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι το Άγιο Όρος γι’ αυτούς είναι ένας τόπος συνεχούς προσευχής, μνήμης του Θεού και κοινωνίας με τον Χριστό. Και μερικοί μοναχοί φοβούνται ότι, έχοντας φύγει από τον Άθω στον κόσμο, θα χάσουν τόσο την προσευχή όσο και τη χάρη. Γι’ αυτό και προσπαθούν, στο μέτρο του δυνατού, να απέχουν από οποιαδήποτε συμμετοχή στη συζήτηση για το «ουκρανικό ζήτημα».

Εμείς προσωπικά μιλήσαμε με εκείνους που, στο ερώτημά μας «τι σκάφτεστε για την ΟCU;» απάντησαν είτε «δεν συμμετέχω στην πολιτική», είτε «δεν συζητώ αυτό το θέμα για να μην καταδικάζω τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο». Αλλά σύμφωνα με τις πληροφορίες που διαθέτουμε, ορισμένοι Αγιορείτες απαιτούν να εξεταστεί το συλλείτουργο των ηγουμένων των μοναστηριών με τους εκπροσώπους της ΟCU στην επόμενη συνέλευση της Ιεράς Κοινότητας.

Οι μοναχοί αγαπούν το Άγιο Όρος ως την κατοικία της Παναγίας, ως μέρος αγιασμένο από τα βήματά Της και τη συνεχή παρουσία Της. Τόσα πολλά ιερά είναι συγκεντρωμένα εδώ και τόσοι πολλοί άγιοι έζησαν εδώ ότι σχεδόν κάθε πέτρα ή λουλούδι μπορεί να είναι μάρτυρας είτε κατορθώματος είτε θαύματος.

Ένα πράγμα είναι σίγουρο: η αναταραχή στο Άγιο Όρος που προκλήθηκε από τη νομιμοποίηση μιας ομάδας Ουκρανών σχισματικών συνεχίζεται και βαθαίνει καθημερινά. Οι συνομιλητές μας υποστηρίζουν ότι τέτοια δυσαρέσκεια, αστάθεια των μυαλών και σάστισμα μεταξύ των μοναχών σχεδόν όλων των μοναστηριών του Αγίου Όρους δεν υπήρχαν για περισσότερο από εκατό χρόνια, από τους καιρούς της  ονοματοδοξίας.

Είναι αδύνατο να προβλεφθεί πώς θα τελειώσει η σύγχρονη αναταραχή. Το μόνο σαφές πράγμα είναι ότι η επιμονή του Πατριάρχη Βαρθολομαίου στο λάθος του, η απροθυμία του να ακολουθήσει τους κανόνες της Εκκλησίας, καθώς και η άρνηση να ακούσει τα επιχειρήματα του λόγου δεν θα οδηγήσουν σε τίποτα καλό. Τόσο στην Ορθόδοξη Εκκλησία γενικά, όσο και στο Άγιο Όρος  ειδικότερα.

Οι μοναχοί, απ’ ό, τι φαίνεται, αργά ή γρήγορα θα πρέπει να αρνηθούν τη θέση της ουδετερότητας και να επιλέξουν – είναι με σχισματικούς από την ΟCU και τον Οικουμενικό, ή με τον Χριστό και την Εκκλησία Του. Δυστυχώς, για πολλούς από αυτούς η απάντηση σε αυτή την ερώτηση δεν είναι ακόμα προφανής.