Πρέπει ο «επικεφαλής της Ορθοδοξίας» να υπερασπιστεί τα Ορθόδοξα ιερά;

Ο Ορθόδοξος κόσμος δεν άκουσε ποτέ διαμαρτυρίες του Πατριάρχη Βαρθολομαίου ενάντια στις αποφάσεις του Ερντογάν για τη Αγία Σόφια. Φωτογραφία: ΕΟΔ

Οι τουρκικές αρχές μετέτρεψαν την Αγία Σοφία, το ιερό της Ορθόδοξης Εκκλησίας, σε τζαμί. Γιατί ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο «αρχηγός της Ορθοδοξίας», δεν έκανε τίποτα για να το αποτρέψει;

Η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, το κύριο ιερό της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, έγινε και πάλι τζαμί. Οι Τούρκοι χαίρονται, ο χριστιανικός κόσμος θρηνεί.

Στις 24 Ιουλίου στο ναό πραγματοποιήθηκε η πρώτη μουσουλμανική τελετή, στην οποία ήταν παρών ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ερντογάν. Συμμετείχαν 350.000 άτομα. Για πρώτη φορά φέτος στην Αγια-Σοφιά οι Μουσουλμάνοι γιόρτασαν μία από τις μεγαλύτερες ισλαμικές γιορτές, το Ιντ αλ-αντχά (ή γνωστό και ως η γιορτή των θυσιών).

Ο Ναός της Αγίας Σοφίας χτίστηκε το 537 και έγινε αμέσως ξεχωριστό ιερό του Ορθόδοξου κόσμου. Η επίσκεψη των πρεσβευτών του πρίγκιπα Βλαντίμιρ της Θείας Λειτουργίας στη Σόφια έγινε αποφασιστικός παράγοντας για την υιοθέτηση του Χριστιανισμού από τη Ρους. Το 1453, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί Αγια-Σοφιά και παρέμεινε σε αυτό το καθεστώς μέχρι το 1934, όταν ο πρώτος πρόεδρος της Τουρκίας, Κεμάλ Ατατούρκ, εξέδωσε διάταγμα για τη μετατροπή της Αγια-Σοφιάς σε μουσείο. Και τώρα, 86 χρόνια αργότερα, αυτό το διάταγμα ακυρώθηκε, μουσουλμανική προσευχή ακούγεται ξανά στο ορθόδοξο ιερό.

Η τρέχουσα απόφαση των τουρκικών αρχών προκάλεσε καταιγίδα συζητήσεων. Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, μαζί με το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, κάλεσαν την Τουρκία να αντιστρέψει την απόφασή της, άλλες λένε ότι το τζαμί στη Σόφια είναι εσωτερική υπόθεση των Τούρκων. Αλλά όλες αυτές οι συζητήσεις δεν μπορούν πλέον να αλλάξουν τίποτα. Οι Τούρκοι πήραν απόφαση.

Αλλά τίθεται το ερώτημα – ήταν όντως αδύνατο να γίνει κάτι για να αποτραπεί η βεβήλωση του ιερού του Ορθόδοξου κόσμου; Και, πρώτα απ’ όλα, αυτή η ερώτηση απευθύνεται στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, για τον οποίο η Εκκλησία της Αγίας Σοφίας είναι σύμβολο της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης.

Αφού τώρα, σχεδόν 600 χρόνια μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης δεν έχει κανένα λόγο να παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη. Κανένα άλλο από τη Σοφία. Αυτό το ιερό είναι ουσιαστικά το μόνο πράγμα που συνδέει την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης με το ένδοξο παρελθόν της χριστιανικής αυτοκρατορίας. Σε τελική ανάλυση, τώρα οι Ορθόδοξοι στην Κωνσταντινούπολη αποτελούν λιγότερο από το ένα εκατοστό του ποσοστού του συνολικού πληθυσμού της πόλης.

«Ένας τέτοιος αρχιερέας ανταποκρίνεται πραγματικά στις ανάγκες μας»; 

Όλοι γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος είναι ενεργή φιγούρα των ΜΜΕ. Επικοινωνεί τακτικά με τους κορυφαίους πολιτικούς του κόσμου, αγωνίζεται για τη διατήρηση της κλιματικής υγείας της Γης και συμμετέχει κιόλας σε παγκόσμια οικονομικά φόρουμ όπου συγκεντρώνονται οι πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη. Ήταν λογικό να περιμένουμε από αυτόν τις πιο ενεργές ενέργειες για την προστασία του ιερού του: αυτές θα μπορούσαν να είναι σκληρές δηλώσεις διαμαρτυρίας προς τις τουρκικές αρχές, εκκλήσεις για υποστήριξη στους προέδρους των μεγάλων κρατών και τους επικεφαλής των Τοπικών Εκκλησιών, επιτέλους – λιτανείες στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης, προσευχές στην Αγία Σοφία.

Σε τελική ανάλυση, η συζήτηση για τη μετατροπή της Σόφιας σε τζαμί συνεχίζεται εδώ και πολύ καιρό. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ερντογάν έκανε σχετικές δηλώσεις εδώ και αρκετούς μήνες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ήταν δυνατό να αναπτυχθεί ένα ισχυρό κίνημα διαμαρτυρίας σε όλο τον κόσμο. Θα έκανε αυτό τον Ερντογάν να αντιστρέψει την απόφασή του; Δύσκολο να πούμε με σιγουριά, αλλά θα τον επηρέαζε σίγουρα.

Αλλά από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο δεν ακολούθησαν ούτε λιτανείες, ούτε προσευχές, ούτε καν μια διαμαρτυρία. Όλο αυτό το διάστημα ο επικεφαλής του Φαναρίου διατηρούσε πλήρη σιωπή. Και μόνο δύο εβδομάδες πριν από την αλλαγή του καθεστώτος της Σοφίας, ο πατριάρχης σημείωσε δειλά ότι ήταν λυπημένος από το επερχόμενο γεγονός. Και μια εβδομάδα αργότερα δήλωσε ότι η Σόφια είναι τόπος συνάντησης και αλληλεγγύης μεταξύ του Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Περισσότερο από μια παράξενη θέση του πατριάρχη, ο οποίος στερείται του κύριου ιερού της Εκκλησίας του.

Μα πώς είναι δυνατόν; Αφού ο επικεφαλής του Φαναρίου προωθεί πεισματικά στον κόσμο τη διατριβή ότι είναι ο επικεφαλής όλης της Ορθοδοξίας. Ας θυμηθούμε τα λόγια του: «Η Ορθοδοξία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το Οικουμενικό Πατριαρχείο... Αν το Οικουμενικό Πατριαρχείο... εγκαταλείψει την διορθόδοξη σκηνή, οι Τοπικές Εκκλησίες θα γίνουν "σαν πρόβατα που δεν έχουν ποιμένα"».

Αλλά «ο ποιμένας, χωρίς τον οποίο οι Τοπικές Εκκλησίες δεν μπορούν να υπάρχουν», μπορεί δειλά να παραμείνει σιωπηλός όταν, μπροστά στα μάτια του, βεβηλώνεται το κύριο ιερό της Ορθοδοξίας; Εξάλλου, η Αγία Σοφία δεν ανήκει μόνο στο Φανάρι, αλλά είναι το μαργαριτάρι ολόκληρου του Ορθόδοξου Κόσμου. Χρειάζονται οι Εκκλησίες έναν τέτοιο ποιμένα; Και ποία είναι η διακονία του, εκτός από την αυτο-υπερύψωση και τις αξιώσεις για απόλυτη εξουσία πάνω στους άλλους Προκαθημένους; Τι πράξεις υποστηρίζουν αυτές τις αξιώσεις;

Ήδη γνωρίζοντας για την επικείμενη βεβήλωση της Αγίας Σοφίας, ο πατριάρχης, μαζί με τις αρχές, γιορτάζει υπάκουα την επέτειο του αποτυχημένου πραξικοπήματος στην Τουρκία το 2016. Πραξικοπήματος, στη συμμετοχή στο οποίο κατηγορείται από τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης. Θα μπορούσε να αρνηθεί έστω μια τέτοια ταπείνωση;

Φυσικά, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος φοβόταν την οργή των τουρκικών αρχών. Αλλά πώς μπορεί να εκδηλωθεί αυτός ο θυμός τώρα, τον 21ο αιώνα; Σε τυχόν οικονομικές κυρώσεις, απέλαση από τη χώρα; Μπορεί ένας μοναχός που έχει απαρνηθεί τον κόσμο και αφιέρωσε τη ζωή του στον Θεό να φοβάται αυτό; 

Πριν οι κίνδυνοι ήταν εντελώς διαφορετικοί.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα μαρτύρων στην ιστορία που υπέφεραν σοβαρά για την πίστη τους στα χέρια των ισχυρών αυτού του κόσμου. Υπήρχαν κιόλας και πατριάρχες ανάμεσά τους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Κωνσταντινούπολης.

Το 705 ο Πατριάρχης Καλλίνικος Α΄, που αργότερα αγιοποιήθηκε από την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, τυφλώθηκε και χτίστηκε ζωντανό από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Β΄ για διαμαρτυρίες ενάντια στην καταστολή του κλήρου.

Το 1821 ο Άγιος Γρηγόριος Ε΄, Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης, απαγχονίστηκε από τους Τούρκους στις πύλες του Πατριαρχείου για την υποστήριξη των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το 1599 ο Ιερομάρτυρας Νικηφόρος, τοποτηρητής της Κωνσταντινούπολης, βασανίστηκε από Καθολικούς στην Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία για την υπεράσπιση της Ορθόδοξης πίστης.

Όλοι γνωρίζουμε την τύχη του Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου, ο οποίος εκδιώχθηκε από Κωνσταντινούπολης από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο και πέθανε στην εξορία.

Καθένας από αυτούς και πολλοί άλλοι πρωθιεράρχες που βασανίστηκαν θα μπορούσαν να διαλέξουν την εξυπηρέτηση των αρχών ή τουλάχιστον τη σιωπή. Αλλά έπραξαν διαφορετικά.

Ωστόσο, ίσως τώρα είναι απλώς διαφορετικοί καιροί και δεν είναι αποδεκτό να εναντιώνεσαι στις αρχές στη σύγχρονη Εκκλησία; Ίσως πρέπει να υποταχτούμε και να αποδεχτούμε τις αντι-εκκλησιαστικές ενέργειες των ηγεμόνων με ταπεινότητα; Δεν. Οι καιροί είναι πάντα ίδιοι. Και οι επίσκοποι είτε υπερασπίζονται την Εκκλησία του Χριστού, είτε υπερασπίζονται την άνεση και την ευκολία τους σε αυτόν τον κόσμο. Αρκεί να κοιτάξουμε τι συμβαίνει στο Μαυροβούνιο και την Ουκρανία.

Σύγχρονοι ιεράρχες δεν έρχονται σε αντίθεση με τους πολιτικούς;

Ο Μητροπολίτης Αμφιλόχιος, επικεφαλής της Μητρόπολης του Μαυροβουνίου της Σερβικής Εκκλησίας, εδώ και έξι μήνες ηγείται διαμαρτυριών ενάντια στις ενέργειες των τοπικών αρχών, που έχουν σκοπό την κατάληψη των εκκλησιών της από πιστούς. Δύο φορές την εβδομάδα στην Ποντγκόριτσα διοργανώνονται προσευχές και λιτανείες διαμαρτυρίας, στις οποίες συμμετέχουν δεκάδες χιλιάδες Ορθόδοξοι Μαυροβούνιοι. Ο Μητροπολίτης Αμφιλόχιος επικρίνει σκληρά την κυβέρνηση, την αποκαλεί ανοιχτά άθεα και δεν φοβάται καμία δίωξη, αν και αναγκάστηκε ήδη να βρεθεί στα αστυνομικά τμήματα για ανακρίσεις.

Μπορείτε επίσης να θυμηθείτε τον Μακαριώτατο Ονούφριο με τους επισκόπους της UOC, τους οποίους ο Ποροσένκο ανάγκαζε σκληρά να ενταχθούν στην ψεύτικη εκκλησία της OCU. Παρά την ισχυρή πίεση των αρχών, κλήσεις στο SBU και την ανομία των ακτιβιστών, κανένας από αυτούς δεν δελεάστηκε, αλλά συνέχισε να υπερασπίζεται την Εκκλησία τους.

Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει διαφορετική τακτική στην αντιμετώπιση των ισχυρών αυτού του κόσμου. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του σφυρηλάτησε σχέσεις με πολιτικούς προκειμένου να προωθεί τα συμφέροντά του με τη βοήθειά τους. Και συχνά αυτό όντως δούλευε.

Το 2018 ο επικεφαλής του Φαναρίου συνήψε συμμαχία με τον Ποροσένκο και με την πλήρη υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, με το δικαίωμα του ισχυρότερου, προσπάθησε να καταλάβει την Εκκλησία στην Ουκρανία.

Το 2020 αναπτύχθηκε η αντίθετη κατάσταση. Έχοντας μετατρέψει τη Σόφια σε τζαμί, πλέον οι τουρκικές αρχές ενήργησαν με το δικαίωμα των ισχυρών. Ενώ το Φανάρι βρέθηκε στο ρόλο του αδύναμου. Οι πρώην σύμμαχοι δεν το βοήθησαν. Αντιπροσωπεία των ΗΠΑ με επικεφαλής τον πρέσβη, συνοδευόμενη από τον ιμάμη, επισκέφθηκε το τζαμί της Αγια-Σοφιάς στις 29 Ιουλίου και δεν εξέφρασε δυσαρέσκεια.

Ενδεικτικό ότι η λογική των Τούρκων σε αυτήν την περίπτωση ήταν γελοία πανομοιότυπη με τη λογική του Φαναρίου. Ακριβώς όπως ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ακύρωσε ένα αρχαίο διάταγμα 300 ετών σχετικά με το καθεστώς της Εκκλησίας του Κιέβου, έτσι κι ο Ερντογάν ακύρωσε το διάταγμα του Ατατούρκ σχετικά με την αλλαγή του καθεστώτος της Σόφιας από τζαμί σε μουσείο.

Η κατάσταση με την Αγία Σοφία έδειξε για άλλη μια φορά ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, συνάπτοντας συμμαχία με μερικούς πολιτικούς και έρποντας μπροστά σε άλλους, σκέφτεται και ενεργεί ο ίδιος σαν πολιτικός.

Αλλά η Εκκλησία δεν αποδέχεται τις κατηγορίες δύναμης, ίντριγκας και οφέλους που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί. Στην Εκκλησία λειτουργεί ο νόμος της αγάπης και της αλήθειας. Τόσο η Ουκρανική όσο και η Ρωσική Εκκλησία στην κατάσταση με τη Σοφία καταδίκασαν τις ενέργειες των τουρκικών αρχών. Ο Ναός χτίστηκε ως Ορθόδοξος και εκεί πρέπει να τελείται Θεία Λειτουργία.

Ο Μακαριώτατος Ονούφριος: «Προσευχόμαστε ο Θεός να επιστρέψει (το Ναό της Αγίας Σοφίας – συντ.). Δεν καταλαμβάνουμε τζαμιά και θα θέλουμε κανείς να μην καταλάβει τους ναούς μας)».

***

Αν η Ορθοδοξία ήταν ενιαία, αν ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ενεργούσε ως ποιμένας και όχι ως πολιτικός, θα ήταν πολύ πιθανό να υπερασπιστεί ο Ναός της Αγίας Σοφίας.

Αλλά ο χρόνος περνά, οι πολιτικοί και οι ιεράρχες αλλάζουν ο ένας τον άλλον και φεύγουν. Θα ξεφυλλιστεί κι αυτή η σελίδα της ιστορίας.

Οι Έλληνες διατήρησαν την παράδοση ότι την ημέρα της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης, τη στιγμή που οι Τούρκοι εισέβαλαν στον καθεδρικό ναό, τελούταν η Θεία Λειτουργία και ο ιερέας με τα Άγια Δώρα εισερχόταν ήδη στον άμβωνα. Τότε ένα μέρος του τείχους του θυσιαστηρίου άνοιξε και κάλυψε τον ιερέα, ο οποίος θα μείνει εκεί μέχρι να επιστραφεί ο ναός στους Ορθόδοξους.

Πιστεύουμε ότι την ώρα του το αρχαίο ιερό της Ορθοδοξίας δεν θα απελευθερωθεί απλώς από μουσουλμάνους. Θα τελείται ξανά εκεί η λειτουργία, η οποία διακόπηκε το 1453 από πλήθος Οθωμανών κατακτητών, και οι Ορθόδοξες λειτουργίες θα τελούνται στη Σόφια μέχρι το τέλος του χρόνου.