Ένας νέος γύρος οικουμενισμού στην Αλεξάνδρεια

Πού οδηγεί ο θεολογικός διάλογος μεταξύ Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών; Φωτογραφία: ΕΟΔ

Από την 1η έως τις 7 Ιουνίου 2023 πραγματοποιήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου η Δέκατη Πέμπτη Ολομέλεια της Μικτής Διεθνούς Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα και παρουσία του Θεοδώρου Β', του οποίου ο τίτλος διαβάζεται ως «Μακαριώτατος Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής». Η έμφαση στον τίτλο δεν είναι τυχαία, αφού η Έδρα της Αλεξάνδρειας κατά την πρώτη χιλιετία διεκδίκησε ενεργά τα δικαιώματά της στην πρωτοκαθεδρία στην Εκκλησία και ανταγωνίστηκε σε αυτό το θέμα (αν όχι πολέμησε) με την έδρα της Κωνσταντινούπολης και εν μέρει ακόμη και με τη ρωμαϊκή έδρα. Εξ ου και η λέξη «πάπας» στον τίτλο του Επισκόπου Αλεξανδρείας.

Έτσι, το τρέχον γεγονός συνδέθηκε με το θέμα της πρωτοκαθεδρίας. Το υπογεγραμμένο έγγραφο ονομάζεται «Συνοδικότητα και Πρωτεία στη Δεύτερη Χιλιετία και Σήμερα». Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τονίζουν ιδιαίτερα ότι αυτό είναι το πρώτο έγγραφο που υπογράφηκε μεταξύ των Καθολικών και μέρους των Ορθοδόξων τα τελευταία 7 χρόνια. Το 2016, η Επιτροπή Θεολογικού Διαλόγου μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας ενέκρινε ένα έγγραφο που ασχολείται επίσης με το θέμα της πρωτοκαθεδρίας. Ονομαζόταν «Συνοδικότητα και Πρωτεία στην Πρώτη Χιλιετία». Έτσι, οι θεολόγοι εξέτασαν τις απόψεις για τη συνοδικότητα και τα πρωτεία και για τα δύο χιλιάδες χρόνια του Χριστιανισμού.

Το Βατικανό εκπροσωπήθηκε από 18 μέλη, με επικεφαλής τον καρδινάλιο Kurt Koch, επιμελητή του συμβουλίου του Βατικανού για την Προώθηση της Χριστιανικής Ενότητας. Από την πλευρά των Ορθοδόξων, στη συνάντηση συμμετείχαν 24 θεολόγοι από 10 κατά τόπους Εκκλησίες: Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων, Ρουμανίας, Γεωργίας, Κύπρου, Ελλάδος, Πολωνίας, Αλβανίας και Εκκλησίας της Τσεχίας και της Σλοβακίας. Απουσίαζαν εκπρόσωποι της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας, της Βουλγαρίας, της Σερβίας, της πΓΔΜ και της Αντιοχείας. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος δεν θα είχε πρόβλημα να προσκαλέσει την OCU, αλλά τότε θα έπρεπε να είναι ικανοποιημένος με την υποδοχή μόνο Φαναριωτών και εκπροσώπων της Ελληνικής και της Κυπριακής Εκκλησίας, αφού μόνο αυτές οι Εκκλησίες αναγνώρισαν την OCU.

Μεταξύ των πρωτοκόλλων της συνάντησης ήταν δύο λειτουργίες μαζί με τις επόμενες δεξιώσεις, μία από τις οποίες τελέστηκε από Καθολικούς παρουσία Ορθοδόξων και η άλλη, αντίστοιχα, από Ορθόδοξους παρουσία Καθολικών, παραβιάζοντας ορισμένους κανονικούς κανόνες:

• Κανόνας 10 των Αγίων Αποστόλων: «Αν κάποιος προσεύχεται με κάποιον που έχει αφοριστεί από την κοινωνία της Εκκλησίας, ακόμη και αν είναι ιδιωτικά, πρέπει να αφοριστεί».
• Κανόνας 45 των Αγίων Αποστόλων: «Επίσκοπος, ή πρεσβύτερος, ή διάκονος, που προσευχόταν με αιρετικούς, να αφοριστεί. Και αν τους επιτρέψει να ενεργούν ως διάκονοι της Εκκλησίας, πρέπει να εκδιωχθεί».
• Κανόνας 65 των Αγίων Αποστόλων: «Όποιος κληρικός, ή λαϊκός, εισέρχεται σε ιουδαϊκή ή αιρετική συναγωγή για να προσευχηθεί  να εκδιωχθεί από την αγία τάξη και να αφοριστεί από την κοινωνία της Εκκλησίας».
• Κανόνας 33 της Συνόδου της Λαοδικείας: «Δεν είναι πρέπον να προσευχόμαστε με αιρετικό ή αποστάτη».
  
  

Ωστόσο, είναι από καιρό συνηθισμένο να αγνοούνται αυτοί οι κανόνες στο πλαίσιο του οικουμενικού διαλόγου που λαμβάνει χώρα σήμερα.

Την τελευταία ημέρα της εκδήλωσης, αποχαιρετώντας τους συμμετέχοντες, ο Πατριάρχης Θεόδωρος εκφώνησε σύντομη ενθουσιώδη ομιλία, στην οποία, ειδικότερα, ανέφερε: «Σήμερα υπάρχουν διαφωνίες, μικροπρεπείς συμπάθειες και ανούσιες αντιπαραθέσεις που βασανίζουν τον ταραγμένο κόσμο μας, καθώς και μια Εκκλησία που ποθεί την ειρήνη, την ενότητα και την αγάπη. Όπως έχει δείξει η ιστορία, αυτό το γεγονός του ειρηνικού, διεξοδικού, γόνιμου και ευλογημένου διαλόγου μεταξύ των δύο Εκκλησιών είναι ένα ζωντανό παράδειγμα καλής θέλησης και συνεργασίας. Έτσι, δίνει ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον αμοιβαίας κατανόησης, ταπεινότητας και αλληλεγγύης».

Αυτή η φράση εκφράζει την κατανόηση της Εκκλησίας που είναι χαρακτηριστική των υποστηρικτών του οικουμενισμού και η οποία έρχεται σε άμεση αντίθεση με την ορθόδοξη διδασκαλία για την Εκκλησία. Οι οικουμενιστές, συμπεριλαμβανομένων και των Ορθοδόξων Χριστιανών, προσπαθούν να παρουσιάσουν το θέμα με τέτοιο τρόπο, ώστε η Εκκλησία του Χριστού στη γη να είναι μία και να αποτελείται από όλους τους ανθρώπους που πιστεύουν στον Χριστό. Όλες οι διαφωνίες σχετικά με δόγματα ή ηθικούς κανόνες δεν είναι ουσιώδεις. Είναι δυνατόν να είμαστε ενωμένοι με διαφορετικούς τρόπους πίστης και με διαφορετικούς τρόπους κατανόησης του τι είναι αμαρτία και αρετή, για να μην αναφέρουμε διαφορετικές απόψεις για την προσευχή και την πνευματική εργασία.

Ένα τέτοιο θέμα ως αυταπάτη γενικά τοποθετείται στο περιθώριο και η συζήτησή του θεωρείται ακατάλληλη. Σύμφωνα με τους οικουμενιστές, όλες οι υπάρχουσες διαιρέσεις των Εκκλησιών προέκυψαν μια φορά κι έναν καιρό στη βάση πολιτικών φιλοδοξιών και σήμερα δεν έχουν πλέον καμία σοβαρή σημασία. Πιστεύουν ότι η αποστολή των σημερινών Χριστιανών είναι η παγκόσμια ενότητα, μετά την επίτευξη της οποίας όλες οι υπάρχουσες διαφορές απλά δεν θα αναφέρονται.

Το ορθόδοξο δόγμα της Εκκλησίας προϋποθέτει ότι η Εκκλησία είναι ενωμένη στο δόγμα, στην ηθική και στο Άγιο Πνεύμα, μέσω της διαδοχής των χειροτονιών από τους αποστόλους στους σύγχρονους επισκόπους και ιερείς. Η Εκκλησία αγωνιζόταν πάντοτε για την καθαρότητα της πίστεως, απορρίπτοντας τους αιρετικούς που εισήγαγαν διδασκαλίες ξένες προς αυτήν.

Τόσο η σημερινή συνεδρίαση της Μικτής Διεθνούς Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου όσο και αυτή που πραγματοποιήθηκε το 2016 ήταν αφιερωμένες στο ζήτημα των πρωτείων. Στη διαδικασία της οικουμενικής προσέγγισης μεταξύ του Βατικανού και του Φαναρίου, αυτό είναι το κύριο ζήτημα. Αυτό δηλώνεται και από τις δύο πλευρές. Και είναι αυτό το ζήτημα που δεν έχει ακόμη επιλυθεί, το οποίο αποτελεί εμπόδιο (ωστόσο, προσπελάσιμο) στον δρόμο προς την ενοποίηση μεταξύ του Βατικανού και του Φαναρίου.

Για να το θέσουμε απλά, δεν μπορούν ακόμη να συμφωνήσουν για το ποιος θα είναι ο κυρίαρχος στη μελλοντική ένωση και τι θα σημαίνει η ίδια η έννοια της υπεροχής. Αυτό δείχνει πόσο μακριά έχουν πάει αυτοί οι άνθρωποι από την κατανόηση του Ευαγγελίου, επειδή ο Κύριος είπε πολύ σίγουρα: «Όποιος θέλει να είναι ο πρώτος, να είναι ο τελευταίος όλων και ο υπηρέτης όλων» (Κατά Μάρκον 9:35).

Ας σκεφτούμε σε τι επικεντρώνεται η προσοχή των οικουμενικών υποστηρικτών. Όχι για το πώς θα αποκτήσουμε τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, όχι για το πώς θα καταπολεμήσουμε τα αμαρτωλά πάθη, όχι για το πώς θα εκπληρώσουμε τις εντολές του Θεού στον σύγχρονο κόσμο. Όχι, όλη η προσοχή δίνεται στο ποιος θα κυριαρχήσει σε ποιον. Όπως ήδη αναφέρθηκε, προφανώς, οι Καθολικοί και ορισμένοι από τους Ορθοδόξους, οι οποίοι είναι έτοιμοι να ενωθούν μαζί τους, δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε συναίνεση για το θέμα αυτό. Αλλά για να πλησιάσουν σε αυτό, προσπαθούν να καταλήξουν σε μια κοινή κατανόηση του τι σημαίνουν οι όροι «πρωτείο» και «συνοδικότητα».

Ένα άλλο σημαντικό σημείο είναι ότι τόσο οι Ορθόδοξοι όσο και οι Καθολικοί που συμμετέχουν στο διάλογο πιστεύουν σοβαρά ότι αυτές οι δύο έννοιες αποτελούν τη βάση της ίδιας της Εκκλησίας. Το τελικό κείμενο της Συνεδρίασης της Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου αναφέρει ότι «η αλληλεξάρτηση συνοδικότητας και πρωτείου αποτελεί θεμελιώδη αρχή στη ζωή της Εκκλησίας» και ότι η αρχή αυτή «πρέπει να εφαρμόζεται για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της Εκκλησίας στην εποχή μας».

Δείχνει επίσης έλλειψη κατανόησης του τι είναι η Εκκλησία και πώς ζει. Η βάση της ζωής της Εκκλησίας δεν είναι η συνοδικότητα, η οποία, παρεμπιπτόντως, γίνεται κατανοητή από πολλούς ως ένα είδος δημοκρατίας, και όχι ως πρωτείο, το οποίο νοείται ως απολυταρχία, αλλά η ζωή εν Αγίω Πνεύματι. Άλλωστε, η απόφαση της πρώτης Αποστολικής Συνόδου άρχιζε με τα λόγια: «Διότι ευαρεστεί το Άγιο Πνεύμα και εμάς...» (Πράξεις 15:28) Το να ζεις εν Αγίω Πνεύματι δεν είναι κάτι αφηρημένο ή μόνο όμορφα λόγια. Αυτή είναι η πραγματικότητα μέσα στην οποία ζει η Εκκλησία, μια πραγματικότητα που εκδηλώνεται τόσο στη ζωή ολόκληρης της Εκκλησίας όσο και στη ζωή κάθε εκκλησιαστικής κοινότητας και κάθε χριστιανού. Στη σύγχρονη Ουκρανία, αυτό είναι πολύ καλά αντιληπτό. Μόνο η αληθινή ζωντανή Χάρη του Αγίου Πνεύματος επιτρέπει στις κοινότητές μας να υπομένουν, να μην σπάνε, να μην ενοχλούνται από όλες τις επιθέσεις, τις απειλές και τις συκοφαντίες που εξαπολύονται σε αφθονία εναντίον της Εκκλησίας μας.

Ας επανέλθουμε όμως στη συνεδρίαση της Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου. Το τελικό έγγραφο αναφέρεται στο έγγραφο του 2016 και στην παρεξήγηση που προκλήθηκε από τη φράση ότι «Προσφυγές για πειθαρχικά θέματα κατατέθηκαν επίσης κατά της έδρας της Κωνσταντινούπολης και άλλων θρόνων».

Μιλάμε για τη δυνατότητα κληρικών που είναι δυσαρεστημένοι με τα αποτελέσματα της δίκης του επισκόπου τους (ή ενός επισκόπου που είναι δυσαρεστημένος με τη δίκη του μητροπολίτη) να προσφύγουν στο δικαστήριο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Το παρόν έγγραφο διευκρινίζει ότι αυτή η φράση πρέπει να γίνει κατανοητή στο πλαίσιο του 9ου κανόνα της Δ ́ Οικουμενικής Συνόδου (Χαλκηδόνα, 451): «Εάν ένας επίσκοπος ή κληρικός έχει διαφωνία με έναν επαρχιακό μητροπολίτη, ας απευθυνθεί στον έξαρχο της μητρόπολης ή στο θρόνο της αυτοκρατορικής πόλης της Κωνσταντινούπολης και ας δικαστεί εκεί».

Εκπρόσωποι του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως επιμένουν στην ερμηνεία του ότι οι κληρικοί όλων των Τοπικών Εκκλησιών μπορούν να απευθυνθούν στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Σε αυτή την ερμηνεία βασίζεται η απόφαση του Φαναρίου να δεχτεί τον αναθεματισμένο Φιλάρετο Ντενισένκο και τους οπαδούς του σε κοινωνία.

Οι Φαναριώτες ισχυρίζονται ότι ο Φιλάρετος φέρεται να προσέφυγε στην Κωνσταντινούπολη σύμφωνα με αυτόν τον κανόνα και η υπόθεσή του αναθεωρήθηκε αναλόγως. Ωστόσο, αυτή η αντίληψη είναι εσφαλμένη.

Πρώτον, ο ίδιος ο κανόνας αποσκοπεί στη διασφάλιση ότι οι κληρικοί δικάζονται σε εκκλησιαστικούς θεσμούς και όχι σε κοσμικούς. Αυτό αναφέρεται στην αρχή του κανόνα: «Όποιος κληρικός έχει θέμα με κληρικό δεν πρέπει να εγκαταλείπει τον επίσκοπό του και να τρέχει σε κοσμικά δικαστήρια».

Δεύτερον, μιλάμε για το δικαίωμα αποδοχής προσφυγών μόνο από το κανονικό έδαφος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τα όρια του οποίου περιγράφονται στον 28ο Κανόνα της ίδιας Συνόδου της Χαλκηδόνας: «... Μόνον οι μητροπολίτες των επαρχιών, Ποντιακής, Ασιατικής και Θρακικής, καθώς και οι επίσκοποι των αλλοδαπών των προαναφερθεισών περιοχών, μπορούν να δέχονται διαταγές από την προαναφερθείσα Αγία Έδρα.

Και τρίτον, η προϋπόθεση για την εφαρμογή αυτού του 9ου και 28ου, καθώς και άλλων κανόνων, είναι το καθεστώς της Κωνσταντινούπολης ως πρωτεύουσας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τώρα η Κωνσταντινούπολη όχι μόνο δεν είναι «αυτοκρατορική», όχι μόνο δεν είναι η «πόλη του βασιλιά και του συγκολλητή», αλλά ούτε καν Κωνσταντινούπολη, αλλά μια τουρκική επαρχιακή πόλη, η Ινσταμπούλ.

Τι σημαίνει η επανάληψη των εργασιών της Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η έγκριση των τελικών κειμένων μετά από παύση 7 ετών;

Εκτός από το ίδιο το γεγονός της διεξαγωγής αυτής της εκδήλωσης, πρέπει να δοθεί προσοχή στο γεγονός ότι αυτή η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στην Αλεξάνδρεια και διοργανώθηκε από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόδωρο. Στις σελίδες της ΕΟΔ, έχει ήδη εκφραστεί επανειλημμένα η άποψη ότι οι Τοπικές Εκκλησίες, οι οποίες αναγνώρισαν την OCU για χάρη του Φαναρίου, αναγνώρισαν έτσι την υπεροχή της Κωνσταντινούπολης έναντι του εαυτού τους. Και έχοντας αναγνωρίσει αυτή την υπεροχή, δεν θα είναι πλέον σε θέση (αν μπορούν, τότε με μεγάλη δυσκολία) να εγκαταλείψουν ένα άλλο σχέδιο του Φαναρίου, δηλαδή την ενοποίηση με τον καθολικισμό. Το σημερινό γεγονός δείχνει ότι τα πράγματα κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση. Τον Φεβρουάριο του 2023, ο Πατριάρχης Θεόδωρος δήλωσε ότι ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως είναι ο επικεφαλής όλων των Ορθοδόξων Χριστιανών, αλλά τώρα εφαρμόζει την οικουμενική ατζέντα του επικεφαλής του Φαναρίου.

Κάποια σύγχυση προκαλεί η συμμετοχή στις εργασίες της Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου εκπροσώπων εκείνων των Τοπικών Εκκλησιών που αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τα πρωτεία του Φαναρίου και οι οποίοι δεν έχουν δείξει ιδιαίτερο ζήλο για την ένωση με τους Καθολικούς. Αυτή η συμμετοχή μπορεί να εξηγηθεί, πρώτον, από μια ορισμένη αδράνεια συνείδησης, διότι όχι πολύ καιρό πριν διάφοροι διάλογοι μεταξύ χριστιανικών δογμάτων θεωρούνταν πολύτιμο μέρος του γενικού διαλόγου μεταξύ των χωρών στο πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης. Και δεύτερον, ο διάλογος για εκκλησιαστικά-ιστορικά θέματα, αν και προωθεί το θέμα του οικουμενισμού, δεν μπορεί ακόμη να θεωρηθεί ως απόφαση ενότητας, που λαμβάνεται στο επίπεδο της ιεραρχίας.

Και όμως, στο πλαίσιο της προσπάθειας που έχει ήδη ανακοινωθεί από το Βατικανό και το Φανάρι να ενωθούν για την 1700η επέτειο της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου, η οποία θα εορταστεί το 2025, κάθε Τοπική Εκκλησία θα αναγκαστεί να καθορίσει τη θέση της σαφώς και κατηγορηματικά: παραμένει πιστή στην Ορθοδοξία ή περνά σε μια άλλη ένωση με τον Καθολικισμό.