Ορθοδοξία στην Ουκρανία: Το σχέδιο του Φιλάρετου και η ιδέα των αξιωματούχων

Στην Ουκρανία, πρόσφατα ο πρώην «πατριάρχης» του Κιέβου και «επίτιμος πατριάρχης» της OCU εξαφανίστηκε από τις οθόνες. Οι αρχές τού κήρυξαν «μποϊκοτάζ» στα μέσα ενημέρωσης. Και ο λόγος είναι προφανής - ο Ντενισένκο είναι μια πολύ προβληματική φιγούρα για την «Ουκρανική Ορθοδοξία» και για τις ουκρανικές αρχές. Κρίνετε μόνοι σας.

Ποιος είναι ο Φιλάρετος;

Ο Φιλάρετος είναι ένας άνθρωπος που, πίσω στη δεκαετία του '90, προκάλεσε σχίσμα με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και δημιούργησε την «Ουκρανική Εκκλησία» πρακτικά από το μηδέν, αν και με την υποστήριξη του κράτους. Το γεγονός ότι αρχικά ήταν ένα καθαρά πολιτικό έργο δεν αλλάζει τα πράγματα - ο Φιλάρετος μπόρεσε να της δώσει ζωή. Τη ζωή ενός παρασίτου στο σώμα της κανονικής Εκκλησίας, όμως. Ο Ντενισένκο θεωρείται πραγματικός Ουκρανός, χωρίς καμία ανάμειξη του «Μοσχοβίτη», και μόνο όσοι έχουν ακόμη παλιές έντυπες εκδόσεις του «Ορθόδοξου Αγγελιοφόρου», για παράδειγμα, μπορούν να τον κατηγορήσουν ότι συμπάσχει με τη Μόσχα.

Στις σελίδες αυτής της έκδοσης, ο Ντενισένκο εξήγησε το 1989 γιατί η Ουκρανική Εξαρχία δεν μπορεί να ονομαστεί «ρωσική εκκλησία». Και στις σελίδες μιας άλλης έκδοσης, «Σοβιετικός Πατριώτης», ο Φιλάρετος είπε ότι δεν είδε ανάγκη να εκτελεί Θείες λειτουργίες στην ουκρανική γλώσσα. Αλλά ποιος θα το θυμάται τώρα; Κανείς.

Ορίστε λοιπόν. Αυτός, όντας Μητροπολίτης Κιέβου, πέρασε σε σχίσμα και δημιούργησε την UOC-KP. Και μετά, για πολλά χρόνια, «δουλεύει» για να αναγνωριστεί η δομή του από την παγκόσμια Ορθοδοξία. Για πολύ καιρό, τίποτα δεν του βγαίνει και αυτό συνεχίζεται μέχρι ο Βίκτορ Γιούσενκο να γίνει πρόεδρος της Ουκρανίας. Ακόμη και τότε, πολλοί συνειδητοποίησαν ότι το ζήτημα της αναγνώρισης της UOC-KP από το Φανάρι ήταν μόνο θέμα χρόνου. Και η «ώρα της δόξας» για τον Φιλάρετο ήρθε το 2018, όταν το Φανάρι ήρε τα αναθέματα από πάνω του, το πνευματικό τέκνο του που ονομάζεται OCU έλαβε έναν Τόμο και στον ίδιο τον Φιλάρετο δόθηκε ελπίδα να διαχειριστεί αυτή τη δομή. Οι αρχές χαίρονται, ο ασήμαντος Ντουμένκο γίνεται ο «επικεφαλής», αλλά... οι Φαναριώτες και ο Ντενισένκο για κάποιο λόγο δεν πέφτουν σε γενική ευφορία. Πρώτον γιατί καταλαβαίνουν ότι «κάτι πήγε στραβά», δεύτερον επειδή καταλαβαίνουν «τι ακριβώς δεν πάει καλά». Πολύ σύντομα όλος ο Ορθόδοξος κόσμος θα το μάθει... Στερούμενος από την πραγματική εξουσία που τόσο προσπάθησε, ο Φιλάρετος προχωρά σε σχίσμα από την OCU. Αυτό που συνέβη στη συνέχεια δεν ταιριάζει σε κανέναν εκκλησιαστικό κανόνα.

Το σχίσμα του σχίσματος: γιατί ο Φιλάρετος δεν τιμωρείται;

Να σας υπενθυμίσουμε ότι το σχίσμα είναι κάτι συνηθισμένο για τον Ντενισένκο. Είχε ήδη χωρίσει από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, και ως εκ τούτου απλώς ακολούθησε την πεπατημένη. Επιπλέον, με την κυριολεκτική έννοια: ανακοίνωσε την αποχώρησή του από την OCU, συγκάλεσε μια «σύνοδο» της UOC-KP, κατά την οποία χειροτόνησε περίπου δέκα «επισκόπους» σε λίγους μήνες - προκειμένου να υπάρξει μια πλήρης «σύνοδος». Από την άποψη της λογικής, του κανονικού δικαίου και της κοινής λογικής, ο Φιλάρετος δημιούργησε ξεκάθαρα και οπωσδήποτε νέο σχίσμα. Αυτό σημαίνει ότι αν ακολουθούνταν οι κανόνες της εκκλησίας, έπρεπε να τιμωρηθεί. Και εδώ το Φανάρι και η OCU αντιμετώπισαν τεράστιο πρόβλημα.

Διότι τον να τιμωρήσει κανείς τον Ντενισένκο για το σχίσμα σημαίνει να παραδεχτεί τα λάθη του, σημαίνει να δείξει ότι ο αφορισμός του από την Εκκλησία, που ανακοινώθηκε από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία πριν από περισσότερα από 20 χρόνια, είναι απολύτως δίκαιος.

Από την άλλη, το να τον τιμωρείς σημαίνει να τιμωρείς τον «πατέρα» και δημιουργό της «ουκρανικής Ορθοδοξίας». Και επιπλέον, να αναγνωρίζεις το δίκαιο της UOC, η οποία όλα αυτά τα χρόνια μιλάει για τις σχισματικές δραστηριότητες του πρώην πρωτεύοντός της. Ως εκ τούτου, στο Φανάρι αποφάσισαν να περιμένουν τον θάνατο του Ντενισένκο: λένε, είναι ήδη πάνω από 90 ετών και, ακόμα κι αν ζήσει, δεν θα ζήσει πολύ. Αλλά ο «παππούς», όπως τον αποκαλούσαν τον Φιλάρετο στην OCU, αποδείχθηκε εκπληκτικά επίμονος και ακόμη και μετά από 6 χρόνια από την ημερομηνία χορήγησης του Τόμου, όχι μόνο δεν πρόκειται να πεθάνει, αλλά διατηρεί και εκπληκτική νηφαλιότητα σκέψης και την ικανότητα για ενεργό δράση. Επομένως, δεν λειτουργεί να συνεχίσουν να προσποιούνται ότι δεν υπάρχει «παππούς». Ειδικά στην περίπτωση των Φαναριωτών.

Όταν ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος έδωσε τον Τόμο της OCU, δήλωσε σε ολόκληρο τον Ορθόδοξο κόσμο ότι το έκανε αυτό με στόχο να ενώσει την Ουκρανική Ορθοδοξία. Στο τέλος, μόνο χειροτέρεψε την κατάσταση. Γιατί στην Ουκρανία, όπως υπήρχαν δύο σχισματικές ομάδες και η UOC, παραμένουν δύο σχισματικές ομάδες και η UOC. Ο Τόμος απλώς ενέτεινε την αντιπαράθεση με βία και έφεραν την επιθετικότητα και το μίσος προς τους εκπροσώπους της UOC σε ένα νέο, πρωτόγνωρο μέχρι τώρα επίπεδο, που δεν περιοριζόταν πλέον στα λόγια. Και στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο άρχισαν να γίνονται ερωτήσεις.

Για παράδειγμα, γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι οι Προκαθήμενοι ορισμένων Τοπικών Εκκλησιών, κατά τη διάρκεια άτυπων συναντήσεων με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τον ρώτησαν ευθέως για το τι καλό είχε κάνει για την Ουκρανία και τους πιστούς της χορηγώντας τον Τόμο σε σχισματικούς. Το ρωτάνε ανοιχτά. Έτσι, πρόσφατα ο Πατριάρχης Βουλγαρίας Δανιήλ δήλωσε ότι ο Τόμος απλώς ενέτεινε τις διώξεις των Ορθοδόξων Χριστιανών στην Ουκρανία. Ακόμη νωρίτερα, ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος επεσήμανε ότι αυτό το έγγραφο δεν έφερε την υποσχεμένη ειρήνη στον τόπο μας.

Το «Σχέδιο» του Φιλάρετου: Πατριαρχία

Λόγω του γεγονότος ότι ο «πατριάρχης» Φιλάρετος είπε πολλές φορές ότι είχε σχέδιο να βγει από την τρέχουσα κατάσταση, πέρασε και η αντιπροσωπεία του Φαναρίου για να τον δει. Άλλωστε, όταν εξέφρασε αυτό το σχέδιο πριν από ένα χρόνο, κανείς δεν το πήρε στα σοβαρά, όπως παραδέχτηκε ο ίδιος ο Ντενισένκο. Αλλά τώρα η προοπτική εφαρμογής αυτού του σχεδίου (με τη μια ή την άλλη μορφή) δεν φαίνεται πλέον τόσο φανταστική. Τι έλεγε λοιπόν ο Φιλάρετος;

Στις αρχές Ιουνίου 2022, ο Ντενισένκο δημοσίευσε μια έκκληση στον ιστότοπο της UOC-KP, στην οποία, μιλώντας για τη δύσκολη κατάσταση στην Ουκρανική Ορθοδοξία, δήλωσε ότι «όλα τα τμήματα της διαιρεμένης Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας μας μπορούν να ενωθούν γύρω από την ιδέα της πλήρους αυτοκεφαλίας με επικεφαλής την Πατριαρχική δομή». Σύμφωνα με τον Φιλάρετο, «οποιαδήποτε εξάρτηση από άλλους θρόνους είναι σημάδι κατωτερότητας και συμβάλλει στη διαίρεση των Ουκρανών» και «μόνο ο πατριαρχικός θρόνος του Κιέβου μπορεί να μας ενώσει όλους και να διασφαλίσει τη σωστή ανάπτυξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας».

Φυσικά, η δήλωση του Ντενισένκο σχετικά με την ανάγκη για μια πατριαρχική δομή της «Ουκρανικής Εκκλησίας» έγινε αντιληπτή αποκλειστικά ως μια άλλη απόδειξη των φιλοδοξιών εξουσίας των ηλικιωμένων σχισματικών.

Αλλά κυριολεκτικά ένα χρόνο αργότερα, στις 8 Ιουλίου 2023, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βλαντιμίρ Ζελένσκι ζήτησε από τον επικεφαλής του Φαναρίου να χορηγήσει το πατριαρχικό καθεστώς της OCU. Το αίτημα του προέδρου ήταν πρωτοβουλία του πρώην αναπληρωτή επικεφαλής του Γραφείου του Προέδρου Ανδρέα Σιμπίγη (μεγάλου υποστηρικτή της OCU), ο οποίος ήλπιζε με αυτόν τον τρόπο να παρέμβει με κάποιο τρόπο στη Ρωσία.

Αλλά κανείς δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει ότι ο Ντενισένκο ήταν ο κύριος «κήρυκας» του όλη την ώρα. Τότε ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος απέρριψε προσεκτικά αυτή την ιδέα, αλλά, πιθανότατα, αυτή δεν πέθανε στους διαδρόμους της Μπάνκοβα και, πιθανότατα, με τη μία ή την άλλη μορφή, μπορεί να αναζωογονηθεί.

Επιπλέον, αυτή η «μορφή» ή «σχέδιο για την ενοποίηση της Ουκρανικής Ορθοδοξίας» προτάθηκε από τον ίδιο Φιλάρετο. Στην ομιλία του με ημερομηνία 2 Ιουνίου 2022, πρότεινε τα εξής: «Ως γηραιότερος επίσκοπος κατ' αγιασμό και ηλικία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, εγκαινιάζω τη σύγκληση μιας Ουκρανικής Τοπικής Ορθόδοξης Συνόδου, στην οποία θα συμμετέχουν εκπρόσωποι και των τριών κλάδων της Ουκρανικής Ορθοδοξίας. Κατά τη γνώμη μου, αυτό το συμβούλιο θα πρέπει να αποφασίσει να ενωθεί σε μια ενιαία τοπική αποστολική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία με πατριαρχικό έλεγχο και να ανακηρύξει την πλήρη αυτοκεφαλία. Πρώτον, προτρέπω τους εκπροσώπους της Εκκλησίας να συναντηθούν για να συζητήσουν τους κανόνες της συνόδου και να καθορίσουν την ημερομηνία διεξαγωγής του»

Και πάλι, τα λόγια του Φιλάρετου δεν χρειάζεται να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Να θυμίσουμε όμως για άλλη μια φορά ότι η αντιπροσωπεία του Φαναρίου πήγε να συναντηθεί μαζί του, παρά την προφανή διάσπαση από την πλευρά του.

Το «σχέδιο» του Φιλάρετου: όλα είναι προς το συμφέρον τους

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ο Ντενισένκο εξήγησε πώς θα λειτουργούσε το νέο «πατριαρχείο». Σύμφωνα με τον ίδιο, «όλα οι πρωτεύοντες παραμένουν πρωτεύοντες των εκκλησιών τους».

Εξήγησε ότι «όλοι ενώνονται στο Ουκρανικό Πατριαρχείο και μετά ο Ονούφριος, όπως διαχειριζόταν τις ενορίες του, παραμένει διαχειριστής, ο Επιφάνιος διαχειρίζεται τις επισκοπές του και παραμένει στη θέση του».

Ο Φιλάρετος συνέχισε λέγοντας ότι «εκλέγεται ένας πατριάρχης και όταν υπάρχει πατριαρχείο στην Ουκρανία, θα είναι πραγματικά μια ανεξάρτητη εκκλησία, η οποία θα γίνει μια μεγάλη δύναμη για την Ουκρανία».

«Φανταστείτε αν σήμερα οι ουκρανικές εκκλησίες ενώνονταν σε μία, δεν θα υπήρχαν προβλήματα ούτε με την Κριμαία ούτε με το Ντονμπάς. Θα ήταν ένα κράτος και μια ουκρανική εκκλησία. Και προσπαθούμε για αυτό. Θα το πετύχουμε αυτό; Σίγουρα θα το πετύχουμε!» είπε μόλις πριν από ένα χρόνο.

Ας εξηγήσουμε τώρα ολόκληρο το «σχέδιο» του Φιλάρετου:

1.    Ο Ντενισένκο εγκαινιάζει μια σύνοδο στην οποία θα λάβουν μέρος και οι «τρεις κλάδοι» της Ουκρανικής Ορθοδοξίας: η UOC, η OCU και η UOC KP.

2.    Σε αυτη τη σύνοδο εκλέγεται ένας πατριάρχης, υπό το ωμοφόριο του οποίου θα μπορούν να συνυπάρξουν ειρηνικά και οι «τρει; κλάδοι».

3.    Επιπλέον, καθένας από τους σημερινούς προκαθήμενους, αν δεν γίνει πατριάρχης, συνεχίζει να κυβερνά τις επισκοπές του.

Ας υποθέσουμε ότι το Φανάρι συμφωνεί σε ένα τέτοιο σενάριο. Θα εξαφανιστούν τα προβλήματα σε αυτή την περίπτωση;

Οχι. Διότι το πιο σημαντικό πρόβλημα θα παραμείνει, το οποίο αυτή τη στιγμή καθιστά αδύνατο για τους ιεράρχες της UOC να συναγωνιστούν με εκπροσώπους της OCU - η έλλειψη κανονικών καθιερώσεων της τελευταίας. Το «σχέδιο» του Φιλάρετου δεν λύνει αυτό το πρόβλημα με κανέναν τρόπο. Επιπλέον, ακόμη και αν το εν λόγω συμβούλιο προχωρήσει σύμφωνα με την οικονομία και αναγνωρίσει όλες τις «χειροτονίες» της OCU και της UOC-KP, είναι απίθανο να αναγνωριστούν από εκείνες τις Τοπικές Εκκλησίες που έχουν ήδη μιλήσει για αυτό το θέμα - Αλβανική, Πολωνική, Σερβική, Βουλγαρική κ.λπ. Επομένως, αυτό το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί μόνο στην Ουκρανία. Προσθέστε σε αυτό το γεγονός ότι μέσα στην OCU και ειδικά στην UOC-KP υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός απλών απατεώνων που απαγορεύτηκαν από την UOC για σοβαρά ηθικά και κανονικά εγκλήματα και μετά πέρασαν σε σχίσμα. Εκείνοι που τους απαγόρευσαν είναι επίσης απίθανο να θέλουν να συναναστραφούν μαζί τους.

Φυσικά, οι Φαναριώτες μπορούν να προσφέρουν στη «νέα ουκρανική εκκλησία» μια «βουλγαρική διέξοδο»: μόνο όσοι επίσκοποι και ιερείς το θέλουν υπηρετούν με εκπροσώπους της OCU - χωρίς κυρώσεις από όλους τους άλλους. Αλλά και εδώ το πρόβλημα δεν θα λυθεί, αλλά μόνο θα επιδεινωθεί. Διότι η απουσία αφιερωμάτων συνοδεύεται και από ηθική απόρριψη όλων όσων συνδέονται με την OCU - λόγω της επιθετικότητας και του μίσους των εκπροσώπων της προς την UOC.

Αλλά δεν θα απορρίπταμε εντελώς το «σχέδιο» του Φιλάρετου, παρά τη ουτοπικότητά του. Πιθανώς, στο Γραφείο του Προέδρου, η ιδέα της ένωσης όλης της Ουκρανικής Ορθοδοξίας σε μια Εκκλησία δεν θα πεθάνει ποτέ.

Όπως η πίστη του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως δεν θα πεθάνει ποτέ για το ότι το Κίεβο είναι το αρχικό του έδαφος, το οποίο μόνο προσωρινά και λόγω παρεξήγησης ανήκε στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία για περισσότερα από 300 χρόνια. Το Φανάρι θέλει να ελέγξει αυτήν την περιοχή, και ως εκ τούτου είναι απίθανο να συμφωνήσει με την πρόταση του Φιλαρέτου. Ταυτόχρονα, το γραφείο του προέδρου θα πιέζει πάντα για την «ενότητα» των ουκρανικών εκκλησιών - είτε σε έναν χρόνο είτε και σε 10 χρόνια.

Και ανάμεσα σε όλα αυτά τα σχέδια υπάρχουν πιστοί της UOC που αναζητούν τον Χριστό και αντιλαμβάνονται όλη αυτή τη φασαρία ως πειρασμό.

Είναι δύσκολο να πούμε ποιο σχέδιο για την ενοποίηση της Ουκρανικής Ορθοδοξίας θα κερδίσει. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι σε αυτό το στάδιο θα επιτευχθεί κάποιου είδους συμβιβασμός: ένα μεταβατικό καθεστώς για την UOC, με το οποίο θα συμφωνήσουν όλα τα μέρη της σύγκρουσης.

Το μόνο ερώτημα που παραμένει ανοιχτό είναι εάν οι πιστοί της UOC θα συμφωνήσουν σε αυτό.