Τρεις μυστηριώδεις Σύνοδοι: Τι αποφασίστηκε σε σχέση με την UOC;

Αυτή την εβδομάδα πραγματοποιήθηκαν συνεδριάσεις τριών Συνόδων διαφορετικών Ορθοδόξων Εκκλησιών - της UOC, της ROC και του Φαναρίου.

Κάθε μία από αυτές τις συνόδους συγκλήθηκαν με συγκεκριμένες προσδοκίες, οι οποίες βασικά περιστρέφονταν γύρω από ένα ερώτημα: την Ουκρανία.

Επί του παρόντος, η θρησκευτική κατάσταση στην Ουκρανία επιδεινώνεται σαφώς και οι εντάσεις γύρω από την Εκκλησία εντείνονται σε τέτοιο βαθμό που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού μπορεί να οδηγήσει αυτό.

Φυσικά, σε αυτήν την κατάσταση, κάθε Εκκλησία έχει τα δικά της συμφέροντα και επιδιώκει να επιλύσει τα ζητήματά της.

Για το Φανάρι η Ουκρανία έχει γίνει ένα σοβαρό πλήγμα στην εξουσία του και την ικανότητά του να λαμβάνει δίκαιες και αμερόληπτες αποφάσεις. Ο Τόμος για την OCU δεν έδωσε καμία αναμενόμενη ενότητα. Αντίθετα, προκάλεσε ένα πρωτοφανές επίπεδο έντασης, ορατό σε όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Αυτό σημαίνει ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος έπρεπε να απαντήσει σε όλο και πιο άβολες ερωτήσεις.

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι κουράζεται από αυτές τις ερωτήσεις από τη στιγμή που η ανακοίνωση της επικείμενης συνόδου της Ιεράς Συνόδου εμφανίστηκε στον ιστότοπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις 18 Οκτωβρίου – την επομένη των συγκρούσεων στο Τσερκάσι. Φυσικά, κάθε χτύπημα στα κεφάλια των ορθοδόξων πιστών στο Τσερκάσι είναι επίσης πλήγμα στην εξουσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον Ορθόδοξο κόσμο. Έτσι, το καθήκον του σε αυτή την κατάσταση είναι σαφές: πώς να κάνει τις «μεταβάσεις» από την UOC στην OCU όχι μόνο «ανώδυνα» αλλά και πιο γρήγορα.

Με άλλα λόγια, στόχος είναι να δικαιολογηθεί η δημιουργία της OCU με εμφανή ενότητα στην Ουκρανική Ορθοδοξία και να διασφαλιστεί ότι θα παραμείνει εντελώς ανεξάρτητη από τη Μόσχα.

Για τη ROC η κατάσταση είναι εξίσου ξεκάθαρη. Επιδιώκει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τα σχέδια του Φαναρίου και να διατηρήσει ακόμη και την παραμικρή ελπίδα ότι η UOC θα παραμείνει σε κανονική ενότητα με την ROC. Σε αντίθεση με τα μέλη της Συνόδου στη Μόσχα, ελάχιστα περιμέναμε από αυτή τη Σύνοδο. Το βλέμμα τους, ωστόσο, καρφώθηκε στο Κίεβο, καθώς η ROC δεν έχει καμία σχέση με την UOC αυτή τη στιγμή και μπορεί μόνο να μαντέψει τι θα αποφασιστεί εντός των τειχών της Μονής του Αγίου Παντελεήμονα.

Το εκπληκτικό είναι ότι δεν ήταν οι μόνοι που έμειναν να μαντεύουν.

Εάν οι στόχοι της ROC και του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι κατανοητοί, ο στόχος της UOC παραμένει ένα μυστήριο σε αυτόν τον αγώνα εξουσίας μεταξύ των Εκκλησιών, καθεμία από τις οποίες διεκδικεί το καθεστώς της «Μητέρας Εκκλησίας» για την Ουκρανία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πιστοί της UOC αναμένουν κάθε σύνοδο με την ελπίδα ότι οι επίσκοποι θα τους καθοδηγήσουν για το τι να κάνουν στην παρούσα κατάσταση και για πού θα πλεύσει το πλοίο της Εκκλησίας. Δεδομένου του τι συμβαίνει με την UOC από λογική σκοπιά, χρειάζεται κάποια αντίδραση, κατά προτίμηση μια επαρκής και βασισμένη στο Ευαγγέλιο απάντηση.

Έτσι, αν και οι Σύνοδοι ήταν διαφορετικές, οι προσδοκίες από αυτές ήταν σχεδόν ταυτόσημες: τι θα γίνει με την UOC; Τι αποφάσισαν λοιπόν οι επίσκοποι, που συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, τη Μόσχα και το Κίεβο;

Κωνσταντινούπολη

Αξίζει να επαναλάβουμε ότι η ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου εμφανίστηκε στην ιστοσελίδα της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης στις 18 Οκτωβρίου – μετά τον ξυλοδαρμό πιστών στο Τσερκάσι. Διάφορες πηγές ανέφεραν ότι η κατάληψη του καθεδρικού ναού της UOC, όπου υπηρετούσε ο Μητροπολίτης Τσερκάσι Θεοδοσίου, συγκλόνισε τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Είχε εκφράσει προηγουμένως αποδοκιμασία για τη βία που ασκήθηκε από την OCU στην UOC, απαιτώντας μάλιστα από τον Ντουμένκο να το σταματήσει. Τα γεγονότα στο Τσερκάσι λειτούργησαν ως ένα ακόμη έναυσμα, αποδεικνύοντας ξεκάθαρα ότι το «ουκρανικό ζήτημα» δεν μπορούσε πλέον να καθυστερήσει. Αναμενόταν λοιπόν ότι ο αποφασιστικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος θα έπαιρνε κάποια απόφαση.

Για να μην βγουν τα πράγματα εκτός ελέγχου, ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών Ανδρίι Σιμπίγα έφτασε επειγόντως στην Κωνσταντινούπολη. Λίγα είναι γνωστά για το τι συζήτησε συγκεκριμένα με τους Φαναριώτες, αν και δημοσιοποιήθηκε ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ζήτησε από τον Ουκρανό Υπουργό Εξωτερικών να διασφαλίσει ότι οι Ουκρανοί επίσκοποι θα μπορούσαν να ταξιδεύουν ελεύθερα στο εξωτερικό για να επισκεφθούν το Πατριαρχείο.

Ακόμη και από αυτή την ελάχιστη αναφορά, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος θέλει να συναντηθεί με τους επισκόπους της OCU και ίσως της UOC, οι οποίοι μπορούν να τον ενημερώσουν προσωπικά για το τι συμβαίνει στην Ουκρανία. Για παράδειγμα, υπάρχει σημαντική δυσαρέσκεια μεταξύ των «επισκόπων» της δομής του Ντουμένκο, οι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι με το ηγετικό στυλ του Επιφανίου, κατηγορώντας τον για απόλυτη εξάρτηση από τον Ευστράτι Ζοριά. Οι ίδιοι ο Ζινκέβιτς και ο Σοστάτσκι πιστεύουν ότι είναι πιο άξιοι και έμπειροι όχι μόνο να ηγηθούν της OCU αλλά να επιχειρήσουν διαπραγματεύσεις με την UOC. Το αίτημα του Βαρθολομαίου προς τη Σιμπίγα θα μπορούσε επομένως να παρακινηθεί από την επιθυμία του να ακούσει διάφορες προοπτικές προκειμένου να λάβει μια τεκμηριωμένη απόφαση σχετικά με το χειρισμό της OCU και του Ντουμένκο.

Η κατάσταση περιπλέκεται περαιτέρω από δύο φατρίες με επιρροή εντός του Πατριαρχείου, η καθεμία με διαφορετική στάση για το «ουκρανικό ζήτημα». Ενώ η «φράξια» του Ελπιδοφόρου υποστηρίζει τον διάλογο με την UOC, η «φράξια» του Εμμανουήλ, που υποστηρίζεται από τον Ντουμένκο και τον Ζοριά, δεν θέλει διάλογο – μόνο εξάλειψη.

Για το λόγο αυτό, οι Orthodox Times, που χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Εξωτερικών των Η.Π.Α, αναφέρθηκαν σε μια πρόσφατη συνάντηση στην οποία ένα μέλος της πατριαρχικής επιτροπής, που επισκέφθηκε την Ουκρανία τον Αύγουστο, έκανε μια παρουσίαση. «Η ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια της συζήτησης που ακολούθησε ήταν τεταμένη», έγραψαν οι Orthodox Times.

Η ένταση προέκυψε από το γεγονός ότι «οι συνοδικοί ιεράρχες προφανώς κατέληξαν στο συμπέρασμα από την έκθεση ότι η επίσκεψη της αντιπροσωπείας δεν απέφερε θετικά αποτελέσματα».

Οι Orthodox Times ανέφεραν επίσης ότι «ορισμένοι ιεράρχες έθεσαν τη δυνατότητα σύγκλησης μιας νέας ενωτικήςσυνόδου» και «ορισμένοι συνοδικοί ιεράρχες αμφισβήτησαν εάν η εκλογή του Επιφανίου ως επικεφαλής της OCU ήταν τελικά η σωστή επιλογή». Επιπλέον, το δημοσίευμα σημείωσε ότι «κατά τη διάρκεια της συνόδου εκφράστηκε η γνώμη του Μητροπολίτη Βαρσοβίας και πάσης Πολωνίας Σάββα, προτείνοντας να βρεθεί ένας νέος ηγέτης για την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας».

Τι σημαίνει αυτό;

Τουλάχιστον, δείχνει ότι περισσότεροι ιεράρχες στο Πατριαρχείο είναι βαθιά δυσαρεστημένοι με τη συμπεριφορά των οπαδών της OCU στην Ουκρανία. Δυσαρέσκεια υπάρχει και για τον ίδιο τον Επιφάνιο και την αδυναμία του να κυβερνήσει την OCU. Αποδεικτικά στοιχεία για αυτό υπάρχουν σε επιστολή του Επισκόπου Κομάνας Μιχαήλ, Εξάρχου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που διαβάστηκε στη συνοδική σύνοδο. Σε αυτή την επιστολή, ο έξαρχος προσέφερε μια πολύ αρνητική αξιολόγηση για την ηγεσία του Ντουμένκο της OCU.

Κίεβο

Άγνωστο παραμένει τι ακριβώς αποφάσισε η Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Στην πραγματικότητα, η πιο πρόσφατη Σύνοδος της UOC ήταν η πιο μυστηριώδης, καθώς καμία από τις αποφάσεις της δεν δημοσιεύτηκε στα εκκλησιαστικά μέσα ενημέρωσης και κανένας από τους επισκόπους που συμμετείχαν δεν σχολίασε τα αποτελέσματα (το διαθέσιμο σχόλιο δεν αποκαλύπτει τίποτα για τα αποτελέσματα). Από διάφορες πηγές, γνωρίζουμε μόνο ότι η Σύνοδος έλαβε πολλές αποφάσεις για το προσωπικό: διορισμός νέου κυβερνώντος επισκόπου στην έδρα Τουλτσίν, Αρχιεπίσκοπος Σέργιος (Ανιτσόι) και χειροτονία δύο αρχιμανδριτών σε επισκόπους (ένας από τους οποίους, καταλαβαίνουμε, είναι από την Οδησσό· τίποτα δεν έγινε γνωστό για τον άλλο).

Αυτή η σιωπή από τη Σύνοδο έχει τροφοδοτήσει εικασίες και φήμες για το τι πραγματικά συνέβη στη Θεοφανία.

Φήμες λένε ότι ο Μακαριώτατος συγκάλεσε τη Σύνοδο αποκλειστικά για να συζητήσει εμπιστευτικά τη συνέχιση της ύπαρξης της Εκκλησίας κάτω από πρωτοφανή κρατική δίωξη. Αυτό φαίνεται εύλογο, δεδομένου του υψηλού επιπέδου μυστικότητας γύρω από τις αποφάσεις της Συνόδου.

Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ένα εναλλακτικό σενάριο θα μπορούσε να περιλαμβάνει διάλογο με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό αυτό να παρεμποδίστηκε προσωρινά από την επείγουσα επίσκεψη του Σιμπίγα στο Φανάρι. Είναι κατανοητό ότι κατά τη συνάντησή του με τους Φαναριώτες, ο υπουργός Εξωτερικών κατάφερε να εξασφαλίσει κάποιου είδους «προσωρινή παράταση» για τον Ζοριά και τον Ντουμένκο. Ο Σιμπίγα μπορεί να έχει συμφωνήσει με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο: α) να απέχει από τη λήψη σημαντικών αποφάσεων σχετικά με αλλαγές στην ηγεσία της OCU προς το παρόν. β) να επιτρέψει σε όποιον επίσκοπο θέλει ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος να δει να έρθει στο Φανάρι και γ) να δημιουργηθεί επιτροπή για την αντιμετώπιση του «ουκρανικού ζητήματος».

Σε αντάλλαγμα, ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών υποσχέθηκε ότι δεν θα ξανασυμβούν επεισόδια όπως αυτό στο Τσερκάσι.

Με άλλα λόγια, ο Σιμπίγα απλώς κέρδισε για την OCU λίγο χρόνο, ελπίζοντας ότι τους επόμενους μήνες, με την ενεργό υποστήριξη από τις ουκρανικές αρχές, ο Ντουμένκο και ο Ζοριά μπορούν να «πείσουν» την UOC είτε να ενταχθεί στις τάξεις της «πατριωτικής εκκλησίας» ή να εξαφανιστεί από το θρησκευτικό τοπίο της Ουκρανίας. Το αν αυτό θα λειτουργήσει μένει να φανεί. Σε κάθε περίπτωση, όμως, μπορούμε να σημειώσουμε ότι ορισμένες διαδικασίες βρίσκονται σε εξέλιξη, και θα ήταν πολύ καλύτερο αυτές οι διαδικασίες να δημιουργηθούν υπό κάλυψη. Αν αφεθούν κρυμμένες, κινδυνεύουν να ξεφύγουν από τον έλεγχο.

Μόσχα

Με το Πατριαρχείο Μόσχας τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: η Σύνοδος της ROC εστίασε στα δικά της ζητήματα ενώ παρακολουθούσε με έντονο ενδιαφέρον τις εξελίξεις στο Κίεβο και το Φανάρι. Δεδομένου ότι δεν ελήφθησαν σημαντικές αποφάσεις σε κανένα από αυτά τα μέρη, η ROC απέφυγε επίσης να πει οτιδήποτε για την Ουκρανία. Ακόμα… γιατί «τίποτε»; Πράγματι, έκανε μια δήλωση αφαιρώντας έναν μακροχρόνιο κυβερνώντα επίσκοπο από την Επαρχία του Ντόνετσκ.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι, σύμφωνα με έγγραφα της ROC, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας είναι αυτοδύναμη και ότι μόνο η Σύνοδος της UOC διορίζει επισκόπους εντός των επισκοπών της, η απόφαση να αποσυρθεί ο Μητροπολίτης Ιλαρίων είναι μη κανονική και καταδεικνύει ξεκάθαρα την εισβολή της ROC στο έδαφος άλλης Εκκλησίας.  Έτσι, το πώς τα μέλη της Ρωσικής Συνόδου μπορούν να επικρίνουν αυτούς στην Τουρκία παραμένει εντελώς ασαφές. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε από τις αποφάσεις τους για την Ουκρανία μπορεί τώρα να αξιολογηθεί μέσω του πρίσματος ότι παραβιάζουν τους κανόνες της Εκκλησίας.

Συμπεράσματα

Μετά τις συνοδικές συνεδριάσεις της UOC, της ROC και του Φαναρίου, από τις οποίες όλοι περιμέναμε τόσο πολλά, τα πράγματα δεν έχουν γίνει ούτε πιο εύκολα ούτε πιο ξεκάθαρα. Μας λείπει ακόμα μια απάντηση στο πώς η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας θα πρέπει να οικοδομήσει τις σχέσεις της με το Φανάρι, τη ROC και το ουκρανικό κράτος. Από ανθρώπινη σκοπιά, αυτό είναι αναμφίβολα απογοητευτικό.

Αλλά αν το θεωρήσουμε αυτό από την άποψη του Ευαγγελίου, είναι πολύ απλό: η Εκκλησία (κάθε Εκκλησία) θα πρέπει να επικεντρωθεί αποκλειστικά στο πώς να οικοδομήσει τη σχέση της με τον Χριστό. Μόνο τότε «οι πύλες της κόλασης δεν θα υπερισχύσουν εναντίον της». Ελπίζουμε ότι η UOC έχει επιλέξει ακριβώς αυτόν τον δρόμο.