Συνοδικότητα Εκκλησίας ή υπαγόρευση Φαναρίου: θα γίνει Σύνοδος Προκαθημένων

Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλου. Φωτογραφία: ΕΟΔ

Στις 21 Νοεμβρίου 2019 ο Προκαθήμενος της Ορθόδοξης Εκκλησίας των Ιεροσολύμων, Πατριάρχης Θεόφιλος Γ', ανακοίνωσε ότι συγκαλεί τους προκαθημένους των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών στην Ιορδανία. Θέμα στην ημερήσια διάταξη: πώς να διατηρηθεί η ενότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας;

Ο προκαθήμενος της Ελληνικής Εκκλησίας έχει ήδη ανακοινώσει ότι θα αγνοήσει την εκδήλωση αυτή, καθώς τέτοιες συναντήσεις, κατά τη γνώμη του, μπορούν να συγκληθούν μόνο από τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης.

Ποιος έχει πράγματι το δικαίωμα να συγκαλεί Οικουμενικές (Παντορθόδοξες) Συνόδους; Ποια ήταν τα ιστορικά προηγούμενα; Τι έλεγε ο Χριστός για την υπεροχή και τις σχέσες μεταξύ των αποστόλων; Και ποιες είναι οι πιθανότητες επιτυχίας της πρωτοβουλίας του Πατριάρχη Θεόφιλου Γ';

Γιατί χρειαζόμαστε συνάντηση των Προκαθημένων

Όταν το Φανάρι δημιούργησε την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (ΟCU), σε πολλούς εξωτερικούς παρατηρητές θα μπορούσε να φανεί ότι ήταν απλώς θέμα σύγκρουσης μεταξύ Πατριαρχείων Κωνσταντινούπολης και Μόσχας για την Ουκρανία. Και το πρόβλημα μπορεί να επιλυθεί με διπλωματικά μέσα, με διευθέτηση αυτής της σύγκρουσης.

Εντούτοις, μετά την αναγνώριση της ΟCU από τις Εκκλησίες της Ελλάδας και της Αλεξάνδρειας, έγινε σαφές ότι το θέμα δεν ήταν η Ουκρανία. Το ουκρανικό ζήτημα αποκάλυψε ένα πολύ πιο βαθύ πρόβλημα, δηλαδή το πρόβλημα πρωτείου στην Εκκλησία. Είναι δύσκολο να αμφισβητήσουμε ότι η Κεφαλή της Εκκλησίας είναι ο Χριστός. Αλλά τι σημαίνει αυτό στη γήινη, διοικητική έννοια; Πρέπει η γήινη Εκκλησία μας να έχει έναν πρωθιεράρχη προικισμένο με αποκλειστικές εξουσίες; Η Κωνσταντινούπολη και οι υποστηρικτές της λένε ναι: «Παρόλο που γενικά θεωρούμε τον Χριστό Κεφαλή της Εκκλησίας μας. Αλλά επί της γης είναι ο Οικουμενικός Πατριάρχης» (Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Ευστάθιος (Σπηλιώτης)).

Αλλά το θέμα είναι ότι για 2.000 χρόνια οι άνθρωποι που αυτοαποκαλούνται Ορθόδοξοι δεν θεωρούσαν έτσι. Πίστευαν ότι όχι μόνο «ὁ Χριστὸς κεφαλὴ τῆς ἐκκλησίας» (Εφ. 5, 23), αλλά και «ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. Ἀμήν» (Ματθ. 28, 20).

Μετά την αναγνώριση της ΟCU από τις Εκκλησίες της Ελλάδας και της Αλεξάνδρειας, έγινε σαφές ότι το θέμα δεν ήταν η Ουκρανία. Το ουκρανικό ζήτημα αποκάλυψε ένα πολύ πιο βαθύ πρόβλημα, δηλαδή το πρόβλημα πρωτείου στην Εκκλησία.

Ούτε ένας κανόνας της Εκκλησίας δεν περιέχει ακόμη και ένα υπαινιγμό ότι πρέπει να υπάρχει οποιαδήποτε ορατή κεφάλη πάνω στη γη. Δηλαδή, έχουμε προσπάθεια του Φαναρίου και τους υποστηρικτές του να αλλάξουν το ίδιο το δόγμα των δύο χιλιάδων ετών για την Εκκλησία. Και αυτό δεν είναι πλέον η σύγκρουση της Κωνσταντινούπολης με τη Μόσχα, αλλά το ζήτημα που αφορά ολόκληρη την Εκκλησία. Επειδή είναι αμφίβολο η Εκκλησία, αφού απομάκρυνε τον Κύριό μας Ιησούς Χριστός από την επίγεια,  δραστήρια διοίκηση, να μπορούσε να παραμείνει η Εκκλησία.

Μπροστά στα μάτια μας προέκυψε το ζήτημα τέτοιου επιπέδου που στην ιστορία της Εκκλησίας αποφασιζόταν μόνο με συλλογικό τρόπο. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος Γ  'έκανε μια προσπάθεια να συγκαλέσει τέτοια ... ούτε καν Σύνοδο, αλλά απλώς μια συνάντηση των προκαθημένων. Παρεμπιπτόντως, η επιλογή τόπου συνάντησης Ιορδανία, και όχι Ιερουσαλήμ, όπου γεννήθηκε η Εκκλησία, υποδηλώνει ότι την ετοιμάζουν ως προετοιμασία για την πραγματική Οικουμενική (Πανορθόδοξη) Σύνοδο, η οποία θα διεξαχθεί στο μέλλον στα Ιεροσόλυμα.

Ο Αρχιεπίσκοπος Ελλάδας ανταποκρίθηκε αμέσως στο κάλεσμα του Πατριάρχη Θεόφιλου ότι τέτοιες συναντήσεις μπορούν να συγκαλούνται μόνο από τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης.

Ο Προκαθήμενος της Αλβανικής Εκκλησίας, Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος, δήλωσε ότι η Σύνοδο για το ουκρανικό ζήτημα πρέπει να συγκληθεί αμέσως, αν και δεν διευκρίνισε εάν εννοούσε την πρόταση του Πατριάρχη Θεόφιλου.

Ποιος έχει το δικαίωμα σύγκλησης Οικουμενικής Συνόδου

Αν πρόκειται για Σύνοδο ολόκληρης της Εκκλησίας (στις αντιλήψεις μας όλων των Τοπικών Εκκλησιών), το σύνολο των κανόνων για αυτό το ερώτημα όχι μόνο δεν δίνει ευθεία απάντηση, αλλά ούτε καν υπαινιγμό της λύσης του. Δεν υπάρχει καν άμεση υπόδειξη για το ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει τη Σύνοδο οποιασδήποτε Τοπικής Εκκλησίας.

Υπάρχει όμως ο 34ος Αποστολικός Κανόνας: «Τοὺς ἐπισκόπους ἑκάστου ἔθνους εἰδέναι χρή τὸν ἐν αὐτοῖς πρῶτον, καὶ ἠγεῖσθαι αὐτὸν ὡς κεφαλήν, καὶ μηδὲν τι πράττειν ἄνευ τῆς ἐκείνου γνώμης· ἐκεῖνα δὲ μόνα πράττειν ἕκαοτον, ὅσα τῇ αὐτοῦ παροικίᾳ ἐπιβάλλει, καὶ ταῖς ὑπ᾿ αὐτὴν χώραις. Ἀλλὰ μηδὲ ἐκεῖνος ἄνευ τῆς πάντων γνώμης ποιείτω τι. Οὕτω γὰρ ὁμόνοια ἔσται, καὶ δοξασθήσεται ὁ θεός, διὰ Κυρίου, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι· ὁ Πατήρ, καὶ ὁ Υἱός, καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα».

Από αυτόν τον κανόνα προκύπτει ότι αυτός ο πρώτος επίσκοπος (Προκαθήμενος της Τοπικής Εκκλησίας) έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει Σύνοδο. Ωστόσο, εδώ πρόκειται μόνο για τη Σύνοδο της Τοπικής Εκκλησίας. Και αυτό το δικαίωμα του πρώτου επισκόπου δεν είναι σε καμία περίπτωση αποκλειστικό. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην ιστορία.

Παρεμπιπτόντως, η απουσία στο σώμα του κανονικού δικαίου ορισμού του ποιος συγκαλεί Οικουμενικές Συνόδους δείχνει ότι η Εκκλησία ως σύνολο δεν είχε αυτόν τον πρώτο επίσκοπο, ρόλο του οποίος θέλει τώρα να έχει ο πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Ποιος συγκαλούσε ιστορικά Οικουμενικές Συνόδους

Η πρώτη ιστορική Οικουμενική Σύνοδο ήταν η Σύνοδος των Αποστόλων στην Ιερουσαλήμ το 49 ή 51. Η Αγία Γραφή δεν περιέχει άμεσες υποδείξεις για το ποιος ακριβώς την συγκάλεσε. Λέγεται απλά: «Συνήχθησαν δὲ οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ πρεσβύτεροι ἰδεῖν περὶ τοῦ λόγου τούτου» (Πράξεις 15, 6).

Οι Άγιοι Πατέρες, που άφησαν τις ερμηνείες του 15ου κεφαλαίου του βιβλίου των Πράξεων Αποστόλων, αγνόησαν επίσης αυτό το ζήτημα, κάτι που υποδεικνύει πόσο λίγη σημασία είχε.

Ο πρώτος επίσκοπος των Ιεροσολύμων Ιάκωβος, αδελφός του Κυρίου, προήδρευσε την Αποστολική Σύνοδο, και αυτό μπορεί έμμεσα να υποδηλώνει ότι ήταν αυτός που συγκάλεσε τη Σύνοδο. Με το δικαίωμα του προεδρεύοντος είχε τον τελευταίο λόγο στη Σύνοδο. «Ο Ιάκωβος ήταν επίσκοπος της Εκκλησίας της Ιερουσαλήμ, γι’ αυτό και μιλάει τελευταίος» (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος).

Ο Άγιος Απόστολος Πέτρος δεν είχε υπεροχή ούτε στην Αποστολική Σύνοδο, καθώς η ομιλία του ακούγεται στη μέση της συζήτησης, ούτε στην Εκκλησία γενικώς. Τα κείμενα της Αγίας Γραφής δεν μας δίνουν κανένα λόγο να μιλάμε ακόμη και για την ηθική υπεροχή του Αγίου Αποστόλου Πέτρου.

Ο Άγιος Απόστολος Παύλος, ο οποίος δεν ήταν καν ανάμεσα στους 12, χωρίς ντροπή, κατηγόρησε τον Απόστολο Πέτρο και τον Απόστολο Βαρνάβα σε υποκρισία: «Ὅτε δὲ ἦλθε Πέτρος εἰς Ἀντιόχειαν, κατὰ πρόσωπον αὐτῷ ἀντέστην, ὅτι κατεγνωσμένος ἦν. πρὸ τοῦ γὰρ ἐλθεῖν τινας ἀπὸ Ἰακώβου μετὰ τῶν ἐθνῶν συνήσθιεν· ὅτε δὲ ἦλθον, ὑπέστελλε καὶ ἀφώριζεν ἑαυτόν, φοβούμενος τοὺς ἐκ περιτομῆς. καὶ συνυπεκρίθησαν αὐτῷ καὶ οἱ λοιποὶ Ἰουδαῖοι, ὥστε καὶ Βαρνάβας συναπήχθη αὐτῶν τῇ ὑποκρίσει». (Γαλ. 2,11-13).

Επιπλέον, ο απόστολος Πέτρος δεν είχε τις εξουσίες που ιδιοποιείται ήμερα ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος: το δικαίωμα Ανώτατο Δικαστήριο επί όλων, το δικαίωμα σύγκλησης Οικουμενικών Συνόδων, χορήγησης αυτοκέφαλης, παρέμβασης στις υποθέσεις άλλων Τοπικών Εκκλησιών.

Η απουσία στο σώμα του κανονικού δικαίου ορισμού του ποιος συγκαλεί Οικουμενικές Συνόδους δείχνει ότι η Εκκλησία ως σύνολο δεν είχε αυτόν τον πρώτο επίσκοπο, ρόλο του οποίος θέλει τώρα να έχει ο πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Και τις επτά Οικουμενικές Συνόδους από το 325 έως το 787 συγκλήθηκαν, οργανώθηκαν και χρηματοδοτήθηκαν από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες. Το γεγονός ότι οι κανόνες δεν μιλάνε περί απουσίας τέτοιους δικαιώματος στους αυτοκράτορες δεν ενοχλούσε κανέναν.

Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η Αγία Γραφή, η ιστορία της Εκκλησίας και το σώμα του κανονικού δικαίου δίνουν μόνο μια έμμεση υπόδειξη ότι η Οικουμενική Σύνοδος μπορεί να συγκαλέσει ...  ο επίσκοπο της Ιερουσαλήμ, ο οποίος είναι τώρα ο πατριάρχης Θεόφιλος Γ'. Πιστεύουμε ότι τώρα κανείς δεν διεκδικεί τη θέση του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι μόνο ο Πατριάρχης της Ιερουσαλήμ μπορεί να συγκαλέσει Οικουμενικές Συνόδους.

Τολμούμε να ισχυριστούμε ότι η Οικουμενική Σύνοδος μπορεί να συγκαλέσει εκείνος κατόπι καλέσματος του οποίου θα συγκληθεί η Οικουμενική Σύνοδο και στη συνέχεια θα αναγνωριστεί ως Οικουμενική από την πληρότητα της εκκλησίας.

Ως εκ τούτου, τα λόγια του Προκαθήμενου της Ελληνικής Εκκλησίας ιερώνυμου Β’ (Λιάπη), ότι μόνο ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης έχει το δικαίωμα να συγκαλεί Συνόδους όλης της Εκκλησίας, δεν έχουν την παραμικρή βάσης.

Καθώς και οι αξιώσεις του Πατριάρχη Βαρθολομαίου για υπεροχή στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Γενικώς το ζήτημα της πρωτοκαθεδρίας ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός αποφάσισε μια για πάντα: «καὶ καθίσας ἐφώνησε τοὺς δώδεκα καὶ λέγει αὐτοῖς· εἴ τις θέλει πρῶτος εἶναι, ἔσται πάντων ἔσχατος καὶ πάντων διάκονος» (Μάρκ. 9, 35). Ακόμη και η υπεροχή της τιμής δεν είναι πολύ συνεπής με αυτά τα λόγια, για να μην αναφέρουμε την υπεροχή της εξουσίας. Και αυτά τα λόγια ο Κύριος είπε ακριβώς όταν οι απόστολοι διαφωνούσαν ποιος από αυτούς είναι ο μεγαλύτερος: «Καὶ ἦλθεν εἰς Καπερναούμ· καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ γενόμενος ἐπηρώτα αὐτούς· τί ἐν τῇ ὁδῷ πρὸς ἑαυτοὺς διελογίζεσθε; οἱ δὲ ἐσιώπων· πρὸς ἀλλήλους γὰρ διελέχθησαν ἐν τῇ ὁδῷ τίς μείζων» (Μαρκ. 9, 33-34).

Ποιος είναι ο πρώτος στην Ορθόδοξη Εκκλησία

Όσον αφορά τις προσπάθειες του Φαναρίου να τεκμηριώσει τις αξιώσεις του για υπεροχή με τους ιερούς κανόνες, κι εδώ πέφτει στην παγίδα. Ο βασικός κανόνας στο οποίο αναφέρονται οι φαναριώτες είναι ο Γ’ κανόνας της Β’ Οικουμενικής Συνόδου: «Τὸν μέν τοι Κωνσταντινουπόλεως ἐπίσκοπον ἔχειν τὰ πρεσβεῖα τῆς τιμῆς μετὰ τὸν τῆς Ῥώμης ἐπίσκοπον, διὰ τὸ εἶναι αὐτὴν νέαν Ῥώμην».

Και ανεξάρτητα από το τι εφεύραν οι φαναριώτες, το νόημα αυτού του κανόνα δεν είναι καθόλου ότι ο Επίσκοπος της Κωνσταντινούπολης υποτίθεται ότι κυριαρχεί σε όλους. Όλα είναι πιο διαφανές. Μέχρι το 381, όταν έλαβε χώρα αυτή η Σύνοδος, το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης δεν υπήρχε καν. Οργανωτικά, η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης ήταν μέρος της Μητρόπολης του Ηρακλείου, κάτι που φυσικά δεν αντιστοιχούσε στη θέση της Κωνσταντινούπολης ως πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ο βυζαντινός κανονιολόγος του 12ου αιώνα, Θεόδωρος Βαλσαμόν, γράφει γι’ αυτό στην ερμηνεία του κανόνα: «Η πόλη του Βυζαντίου δεν είχε αρχιεπισκοπική τιμή, αλλά ο επίσκοπος της προηγουμένως χειροτονούταν από τον Μητροπολίτη Ηρακλείου». Έτσι η Β’ Οικουμενική Σύνοδος αποφάσισε ο επίσκοπος της Κωνσταντινούπολης να έχει τη δεύτερη θέση στη τιμήν μετά τον επίσκοπο της Ρώμης.

Ενώ ο Β’ κανόνας της Συνόδου, ο οποίος καθιέρωσε τη λεγόμενη Πενταρχία, τα πέντε πατριαρχεία, πρώτον, δεν αναφέρει, αλλά μόνο υπονοεί την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης και, δεύτερον, απαγορεύει ρητά στους επισκόπους Τοπικών Εκκλησιών να παρεμβαίνουν στις υποθέσεις των άλλων: «τοὺς ὑπὲρ διοίκησιν ἐπισκόπους ταῖς ὑπερορίοις ἐκκλησίαις μὴ ἐπιέναι, μηδὲ συγχέειν τὰς ἐκκλησίας• ἀλλὰ κατὰ τοὺς κανόνας, τὸν μὲν Ἀλεξανδρείας ἐπίσκοπον, τὰ ἐν Αἰγύπτῳ μόνον οἰκονομεῖν• τοὺς δὲ τῆς Ἀνατολῆς ἐπισκόπους, τὴν Ἀνατολὴν μόνην διοικεῖν• φυλαττομένων τῶν ἐν τοῖς κανόσι τοῖς κατὰ Νίκαιαν πρεσβείων τῇ Ἀντιοχέων ἐκκλησίᾳ• καὶ τοὺς τῆς Ἀσιανῆς διοικήσεως ἐπισκόπους, τὰ κατὰ τὴν Ἀσιανὴν μόνον διοικεῖν• καὶ τοὺς τῆς Ποντικῆς, τὰ τῆς Ποντικῆς μόνον• καὶ τοὺς τῆς Θρᾴκης τὰ τῆς Θρᾳκικῆς μόνον οἰκονομεῖν».

Τι να περιμένουμε από τη συνάντηση των Προκαθημένων

Ο καιρός θα δείξει αν συγκεντρωθεί με την πρόσκληση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλου Γ ' η Πανορθόδοξη Διάσκεψη των Προκαθημένων των Τοπικών Εκκλησιών. Πιθανόν, οι Εκκλησίες της Ελλάδας και της Αλεξάνδρειας, που αναγνώρισαν την OCU, δεν θα έρθουν σε μια τέτοια συνάντηση. Βασικά, αφού αναγνώρισαν την υπεροχή του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης στην Εκκλησία, δεν χρειάζονται αυτή τη συνάντηση, όπως δεν χρειάζονται οποιαδήποτε Σύνοδο. Γιατί χρειάζεται η Σύνοδος, αφού όλα αποφασίζει ο Πατριάρχης Βαρθολομαίο ως τελευταία λύση;

Αλλά εκείνοι που καταλαβαίνουν ότι ο Χριστός κυβερνάει την Εκκλησία, μπορεί να έρθουν σε μια τέτοια συνάντηση. Το ερώτημα όμως είναι: τι θα συζητηθεί σε μια τέτοια συνάντηση; Η λύση στο «ουκρανικό ερώτημα» ή πραγματικό λόγο της τρέχουσας κρίσης, αξιώσεις του πατριάρχη Βαρθολομαίου για υπεροχή;

Πιθανόν, οι Εκκλησίες της Ελλάδας και της Αλεξάνδρειας, που αναγνώρισαν την OCU, δεν θα έρθουν σε μια τέτοια συνάντηση. Γιατί χρειάζεται η Σύνοδος, αφού όλα αποφασίζει ο Πατριάρχης Βαρθολομαίο ως τελευταία λύση;

Και εδώ πρέπει να αναφερθούμε στη δήλωση του Προκαθήμενου της Αλβανικής Εκκλησίας, Αρχιεπισκόπου Αναστασίου. Σε αυτό δεν λέει τίποτα για τη νέα εκκλησιολογία του Φαναρίου. Αντίθετα, υπογραμμίζει μερικές φορές ότι η Κωνσταντινούπολη πρέπει να παίξει το πρώτο ρόλο: «η πρωτοβουλία της ιατρικής συνταγής για την παρούσα κατάσταση πρέπει να ανήκει χωρίς αμφιβολία στο Οικουμενικό Πατριαρχείο». Το γεγονός ότι αυτή η σημερινή κατάσταση, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες για ολόκληρη την Ορθοδοξία, έγινε με την πρωτοβουλία «χωρίς αμφιβολία στο Οικουμενικό Πατριαρχείο», ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος σωπαίνει διπλωματικά. Υπάρχουν λόγια ενθαρρυντικά στην επιστολή του: «Η βασική αρχή της Συνοδικότητος, στην οποία έχει στηριχθεί διαχρονικά η πορεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, είναι η μόνη τελικά που μπορεί να ανοίξει διέξοδο στην υφισταμένη κρίση».

Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος στη συνάντηση που θα συγκληθεί (εάν γίνει) θα πρόκειται όχι για τη θεραπεία της νόσου, αλλά για την καταπολέμηση των συμπτωμάτων. Μέχρι στιγμής, είναι αδύνατο να συμπεράνουμε από τις δηλώσεις των εκπροσώπων των Τοπικών Εκκλησιών ότι οι περισσότεροι από αυτούς έχουν πλήρη επίγνωση της καταστροφικότητας της τρέχουσας φαναριώτικης εκκλησιολογίας. Πιθανώς ακόμα πρέπει να γίνει το πλήρωμα του χρόνου. Πιθανώς το Φανάρι πρέπει ακόμα να δείξει σε όλους με τις περαιτέρω ενέργειές του το πραγματικό πρόσωπο του παπισμού της Κωνσταντινούπολης.

Δεν πειράζει, στους καιρούς πριν από την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο, καθόλου όλοι συνειδητοποίησαν την βλαβερότητα του αρειανισμού. Αλλά ο Θεός τα διακόνησε όλα όπως το ήθελε. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό θα συμβεί κι αυτή τη φορά. Απλώς από το δικό μας το 2019 δεν φαίνεται ακόμα τι θα γίνει στο τέλος.