არქეოლოგებმა იერუსალიმის მახლობლად წმინდა საბას მონასტერი აღმოაჩინეს

მართლმადიდებლური ისტორიისთვის მნიშვნელოვანი აღმოჩენა იერუსალიმის ებრაული უნივერსიტეტის არქეოლოგებმა გააკეთეს. 2025 წლის იანვარში მათ დაასრულეს გათხრების მეორე სეზონი იუდეის უდაბნოში, სადაც აღმოაჩინეს მე-5 საუკუნის კარგად შემონახული ბიზანტიური მართლმადიდებლური მონასტერი, წერს The Times of Israel. კვლევა ჩატარდა მდინარე იორდანეს დასავლეთ ნაპირზე მდებარე ჰირკანიის ციხეზე იუდეისა და სამარიის არქეოლოგიური სამსახურის ოფიცერთან თანამშრომლობით.

გათხრების შედეგად აღმოაჩინეს უნიკალური ქრისტიანული კომპლექსი მდიდრულად მორთული მოზაიკით, ფრესკებითა და ეკლესიის ატრიბუტებით, რაც მოწმობს აყვავებულ მართლმადიდებლურ სამონასტრო საზოგადოებაზე. მონასტერი დაარსდა 492 წელს ბორცვის მწვერვალზე, რომელსაც ადგილობრივები "საშინელ მთას" უწოდებდნენ. ბიზანტიური შენობების ფენის ქვეშ ასევე აღმოაჩინეს მეორე ტაძრის პერიოდის სტრუქტურების ნაშთები, რომლებიც მდებარეობს იერუსალიმიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით დაახლოებით 17 კილომეტრში.

„როდესაც პირველად დავიწყეთ ამ ადგილას გათხრები, ვივარაუდეთ, რომ საქმე გვქონდა პატარა ნაგებობასთან, რადგან ისტორიულ წყაროებში  მონასტერი დააარსეს მხოლოდ ბერების მცირე ჯგუფმა“, - თქვა მიხალ ხაბერმა, მკვლევარმა და გათხრების მონაწილემ. „თუმცა აღმოჩენილი დეკორატიული ელემენტების მასშტაბებმა და სიმდიდრემ სრულიად შეცვალა ჩვენი წარმოდგენებო. ახლა უკვე ნათელია, რომ ის, ჩვენს წინაშეა, არის აყვავებული მონუმენტური მართლმადიდებლური მონასტერი, ადრეული ბიზანტიური ქრისტიანობის მნიშვნელოვანი ცენტრი“.

2023 წელს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი აღმოჩენა იყო შთამბეჭდავი წარწერა წითელი ოხრით, 86-ე ფსალმუნის ნაწილის პერიფრაზირება კოინე ბერძნულ ენაზე, ახალ აღთქმაში გამოყენებულ ენაზე. წარწერა აღმოჩნდა მართლმადიდებლური ჯვრის გამოსახულების ქვეშ, რაც მოწმობს სამონასტრო თემის ღრმა ლიტურგიკულ ცხოვრებაზე.

მართლმადიდებლური ისტორიისთვის განსაკუთრებით ღირებულია ის ფაქტი, რომ მონასტერი 492 წელს დააარსა თვით წმიდა საბა განწმედილმა, აღმოსავლური მონაზვნობის ერთ-ერთი უდიდესი საყრდენი. უძველესი მატიანეებისა და ცხოვრების მიხედვით, წმინდა სავა ავიდა იმ მწვერვალზე, რომელსაც მან უწოდა "საშინელი მთა" და დააარსა იქ მონასტერი, როგორც წმინდა საბას დიდი ლავრის საყრდენი.

განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს, რომ კედრონის ველზე აღმართული წმინდა საბა განწმენდილის ლავრა არსებობს და მოქმედებს დღემდე, არის ერთ-ერთი უძველესი უწყვეტად მოქმედი მონასტერი მსოფლიოში და ეკუთვნის იერუსალიმის მართლმადიდებლურ ეკლესიას.

„არქეოლოგიური აღმოჩენები ადასტურებს ინფორმაციას ცხოვრებიდან და ისტორიული ქრონიკებიდან იუდეის უდაბნოში წმინდა საბას ასკეტური საქმიანობის შესახებ“, - აღნიშნა ექიმმა ორენ გუტფელდმა. „ჩვენს მიერ აღმოჩენილი მონასტერი წარმოადგენს ფასდაუდებელ მტკიცებულებას წმინდა მიწაზე მართლმადიდებლური ბერობის გავრცელების შესახებ V–VI საუკუნეებში.

მონასტერში სამონასტრო ცხოვრება ყვაოდა დაახლოებით სამი საუკუნის განმავლობაში, სანამ მონასტერი არ მიივიწყეს ძველი წელთაღრიცხვით VIII საუკუნის ბოლოს ან მე-9 საუკუნის დასაწყისში, ალბათ რეგიონში პოლიტიკური ცვლილებების გამო.

არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს მრავალი არტეფაქტი, რომელიც მოწმობს მონასტრის მდიდარ ლიტურგიკულ ცხოვრებას: ლამპრების ფრაგმენტები, საცეცხლეები, საკურთხევლის ჯვრები და საეკლესიო ჭურჭელი. განსაკუთრებით ღირებულია ნაპოვნი პერგამენტის ნაჭრები ბერძნული ტექსტებით, შესაძლოა სახარების ან ლიტურგიული წიგნების ფრაგმენტები.

„ჩვენ ვიპოვეთ სკრიპტორიუმის ნაშთები - სახელოსნო წმინდა ტექსტების გადაწერისთვის, რაც მოწმობს ბერების სულიერი განათლების მაღალ დონეს და მათ წვლილს ადრეული ქრისტიანული მემკვიდრეობის შენარჩუნებაში“, - აღნიშნა ჰაბერმა.

მართლმადიდებლური იკონოგრაფიის მკვლევართათვის განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს წმინდანთა გამოსახული კედლის მხატვრობის ფრაგმენტები და ბიბლიური სცენები. მიუხედავად იმისა, რომ ფრესკების უმეტესობა მხოლოდ ნაწილობრივ არის შემორჩენილი, ისინი ასახავს ბიზანტიის ეპოქის ხატწერის მაღალ დონეს და შეიცავს იკონოგრაფიული კანონების უნიკალურ მაგალითებს.

გათხრების გაღრმავებასთან ერთად, არქეოლოგთა ჯგუფმა ასევე გამოიკვლია უფრო ძველი ფენები მონასტრის ქვეშ. აღმოაჩინეს მეფე ჰეროდე დიდის დროინდელი ნაგებობების ნაშთები და ჰასმონის პერიოდიც კი (ძვ. წ. II–I სს.).

"მონასტრის ერთ-ერთი ოთახის იატაკის ქვეშ აღმოვაჩინეთ თაღოვანი ებრაული რიტუალური შრიფტი სვეტების ნაშთებით", - თქვა ხაბერმა. „აღსანიშნავია, რომ წინაქრისტიანული პერიოდის ზოგიერთი არქიტექტურული ელემენტი ბერებმა პატივისცემით გამოიყენეს მონასტრის მშენებლობაში, რაც ბიზანტიურ ეპოქაში გავრცელებული პრაქტიკა იყო.