წმინდა ცეცხლის ზებუნებრივი ბუნების მტკიცებულებებზე

ყოველ წელს, მარხვისა და ვნების კვირის განმავლობაში, ეშმაკი ცდილობს მორწმუნეების ცდუნებას. მისი ერთ-ერთი ყველაზე მონოტონურად განმეორებადი გამოწვევაა იერუსალიმში ჩვენი უფლის სიცოცხლის მომცემი საფლავიდან გადმოსული წმინდა ცეცხლის დიდი, უნიკალური სასწაულის უარყოფა.

თუმცა, რაც არ უნდა ეცადა, რა მეთოდებიც არ უნდა გამოეყენებინა, შეუძლებელია წმინდა ცეცხლის ზოგადად აღიარებული უნიკალური სასწაულის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენება. წმინდა ცეცხლის ყველაზე სანდო მოწმე თავად ისტორიაა. ამის დამადასტურებელი უდავო ისტორიული მტკიცებულებები არსებობს მე-4 საუკუნიდან დღემდე.

ინჟინერ-არქიტექტორის, ჰარის სკარლაკიდისის ძალიან საინტერესო პუბლიკაციაში, სახელწოდებით „წმინდა ცეცხლი, აღდგომის სინათლის ქრისტეს საფლავზე გადმოსვლის სასწაული“ (ათენი, მე-7 გამოცემა, 2021), ჩაწერილია IV-დან XVI საუკუნემდე 85 მოწმობა, რომლებიც ადასტურებს, რომ აღდგომის ყოვლადწმინდა ეკლესიის სივრცეში, ყოველწლიურად, უფლის აღდგომის დღესასწაულზე, ხდება წმინდა ცეცხლის მრავალფეროვანი და მრავალმხრივი დიდი სასწაული.

მე მას მრავალმხრივ საწაულს ვუწოდებ, რადგან მისი გამოვლინებები ერთმნიშვნელოვანი არ არის: სასწაულებრივად ინთება წმინდა საფლავის ცენტრალური ლამპარი, ზოგჯერ აღდგომის ეკლესიის ლამპარები ან მორწმუნეთა სანთლები ინთება.

მართლაც, უფრო ადრე, წმინდა კუვუკლიას აშენებამდე, როდესაც წმინდა საფლავი ყველა მორწმუნისთვის ხილული იყო, მისი სასწაულებრივი განათება წმინდა ცეცხლით მაშინვე შესამჩნევი ხდებოდა ყველასთვის. გარდა ამისა, წმინდა ცეცხლი ხშირად ჩნდება აღდგომის ტაძრის მთელ სივრცეში ელვის სახით, ან ბურთების ან სინათლის სხივების სახით. და ყველა ეს საოცარი ელვისებური გამოვლინება ძველად ხდებოდა, როდესაც ელექტროენერგია არ იყო! გარდა ამისა, როგორ შეიძლება ვინმემ ფიზიკის კანონებით ახსნას ის ფაქტი, რომ წმინდა ცეცხლი მისი გამოჩენის პირველივე წუთებში ანათებს, მაგრამ არ წვავს. ჩვენ ვხედავთ, როგორ ეხება ყოველწლიურად მრავალი მორწმუნე სახით (და ზოგიერთი ხშირი წვერითაც კი!) წმინდა ცეცხლიდან დანთებული 33 სანთლის შეკვრის ალს და არ იწვებიან?

წმინდა ცეცხლის დიდი სასწაულის დამადასტურებელი ისტორიული მოწმობები, რომლებზეც ჰ. სკარლაკიდისი თავის ზემოთ ნახსენებ ნაშრომში საუბრობს, არა მხოლოდ მართლმადიდებელი ან არამართლმადიდებელი ქრისტიანებისგან, არამედ არამართლმადიდებელი მუსლიმებისგანაც მოდის, რომელთა უმეტესობა ამ მოვლენაზე პატივისცემით საუბრობს. შთამბეჭდავია წმინდა ცეცხლის შესახებ მოწმობის მიმცემი 85 ავტორის ეროვნული წარმომავლობაც: ფრანგები (17), ინგლისელები (9), ბიზანტიელი ბერძნები (8), იტალიელები (7), მუსლიმი არაბები (7), გერმანელები (6), ეთიოპელები (5), სომხები (5), რუსები (4), სპარსელები (4), ისლანდიელები (3), ეგვიპტელი კოპტები (2), ერაყელები (ქალდეველები) (2), კვიპროსელები, სირიელები, მოლდოველები, ბელგიურ-ფლამანდიელები, ავსტრიელები და შვეიცარიელები!

წმინდა ცეცხლის სასწაულის უტყუარი მოწმეა აღდგომის ეკლესიის მთავარ შესასვლელთან მდებარე სვეტი, რომელიც 1579 წელს გაიყო, როდესაც ოსმალეთის ხელისუფლებამ მართლმადიდებელ პატრიარქს ეკლესიაში შესვლის უფლება არ მისცა და ნებართვა სომეხ (მონოფიზიტ) პატრიარქს მისცა. წმინდა ცეცხლის გადმოსვლის საათზე ის სვეტიდან „გამოვიდა“ და მართლმადიდებლების ლამპრები აანთო, რომლებიც ტაძრის გარეთ იყო ჩაკეტილი. სასწაულის მხილველმა მუსლიმმა, ტუნორმა, აღიარა ქრისტე და მისი სახელისთვის მოწამეობრივი სიკვდილი მიიღო.

წმინდა ცეცხლის დიდი სასწაულის მოკლე ხსენებას ვასრულებთ სპარსელი ბრძენის, ალ-ბირუნის (973-1048) მოწმობით, რომელიც ყველა დროის ერთ-ერთი უდიდესი მეცნიერი იყო, რომლის ლიტერატურული ნაშრომიც 150-ს აჭარბებს და მოიცავს ცოდნის ყველა სფეროს. თავის ნაშრომში „უძველესი წეს-ჩვეულებების ქრონოლოგია“ (ახ. წ. 1000 წელი), რომელიც ხუთ ხელნაწერშია დაცული და პირველად 1878 წელს გამოქვეყნდა, ალ-ბირუნი წერს:

„აღდგომის შაბათის შესახებ მოთხრობილია ისტორია, რომელიც ბუნებისმეტყველების სტუდენტს აოცებს და რომლის მიზეზის დადგენა შეუძლებელია. თუ [სასწაულის] მოწინააღმდეგეებს შორის ერთსულოვნება არ იქნებოდა და ისინი არ იტყოდნენ, რომ ეს თავად ნახეს და თვით გამოჩენილი მასწავლებლები და სხვა ადამიანებიც კი არ წერდნენ ამის შესახებ თავიანთ ნაშრომებში, ვერავინ ვერ იქნებოდა დარწმუნებული. ეს წიგნებიდან გავიგე და ბაღდადელი ალ-ფარაჯ იბნ სალიჰისგან მოვისმინე, რომ იერუსალიმში, აღდგომის ეკლესიის ცენტრში, იესოს საფლავი კლდეშია გამოკვეთილი ისე, რომ გუმბათის ქვეშ არის შემოსაზღვრული. ზემოთ უფრო დიდი გუმბათი მაღლა ადის. კლდის გარშემო კი გალერეებია. მუსლიმები იქიდან აკვირდებიან.“

ქრისტიანები და ყველა სხვა, ვინც ამ დღეს საფლავთან მიდის, შუადღიდან საღამომდე ლოცულობენ და ყოვლისშემძლე ღმერთს მოუხმობენ. მეჩეთის მუეძინი, ლოცვის მთავარი იმამი და ქალაქის ემირი ასევე მოდიან და საფლავთან სხდებიან. თან მოაქვთ ლამპრები, რომლებსაც იქ ათავსებენ, სანამ [სამარხი] ჯერ კიდევ ჩაკეტილია. ამასობაში, ქრისტიანებმა უკვე ჩააქრეს თავიანთი ლამპრები და ჩირაღდნები და ელოდებიან, სანამ დაინახავენ სუფთა თეთრ ცეცხლს, რომელიც ლამპარს ანთებს. ეს ცეცხლი გამოიყენება სალოცავ სახლებსა და ეკლესიებში ნათურების ასანთებლად. შემდეგ [ბაღდადის] ხალიფას წერილობით ეგზავნება შეტყობინება ხანძრის ჩამოსვლის დროის შესახებ. [ცეცხლის] მოსვლის სიჩქარისა და შუადღის სიახლოვის მიხედვით, ისინი ასკვნიდნენ, რომ წელი ნაყოფიერი იქნებოდა. თუ ცეცხლის გარდამოსვლა საღამოს ან უფრო გვიან მოხდებოდა, ასკვნიდნენ, რომ მოსავალი ცუდი იქნებოდა.

ვინც ეს ინფორმაცია მომაწოდა, ამბობს, რომ ერთმა სულთანმა ფითილის ნაცვლად სპილენძის მავთული დადო, რათა არ ანთებულიყო და ეს [სასწაული] არ მომხდარიყო. თუმცა, როდესაც ცეცხლი გადმოვიდა, სპილენძსაც ცეცხლი გაუჩნდა. ამ დღეს ამ ზეციური ცეცხლის მოსვლა, რომელიც გარკვეულ დროსა და ადგილას ხდება, ჩვენთვის დუმილის მიზეზი ხდება“ (გ. ს. შტრომაიერი, ალ-ბირუნი, ცოდნის სამყაროში, ლაიფციგი 1988, გვ. 125-126, ქარის სკარლაკიდისის წიგნში „წმინდა ცეცხლი, აღდგომის სინათლის ქრისტეს საფლავზე გადმოსვლის სასწაული“, ათენი 72021, გვ. 61-62).