Συνέδριο στο Κίεβο: το ζήτημα του «παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως»

Στο συνέδριο η αρχή της συνοδικότητας της Εκκλησίας αντιτάχθηκε στον «παπισμό της Κωνσταντινουπόλεως». Φωτογραφία: ΕΟΔ

Στις 11 Νοεμβρίου 2021 πραγματοποιήθηκε το Διεθνές Συνέδριο «Συνοδικότητα της Εκκλησίας: Θεολογικές, κανονικές και ιστορικές διαστάσεις» στην  Λαύρα Κοιμήσεως της Θεοτόκου των Σπηλαίων του Κιέβου. Αυτή η εκδήλωση θα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο άλλων γεγονότων, η γενική κατεύθυνση των οποίων μπορεί να περιγραφεί ως η διαδικασία αναγνώρισης του «παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως» ως αίρεσης σε γενικό εκκλησιαστικό επίπεδο.

Αν θυμηθούμε την αντίδραση του ορθόδοξου κόσμου στη νομιμοποίηση των Ουκρανών σχισματικών από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, μπορούμε να δούμε ότι ήταν μια διαμαρτυρία ενάντια σε συγκεκριμένες αντικανονικές ενέργειες του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως: η «αποκατάσταση» του Φιλαρέτου, η έγκριση επισκόπων χωρίς νόμιμη χειροτονία, η «προσάρτηση» της Ουκρανίας από το Πατριαρχείο Μόσχας κ.λπ. Κανείς όμως δεν παρατήρησε ότι τέτοιες ενέργειες έγιναν δυνατές λόγω της εμφάνισης μιας νέας διδασκαλίας στο Φανάρι, η οποία προϋποθέτει την ύπαρξη ειδικών και αποκλειστικών εξουσιών του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως να κυβερνά την Εκκλησία. Αλλά ακριβώς «χάρη» σε αυτή τη νέα εκκλησιολογία έγιναν δυνατές οι αντικανονικές αποφάσεις του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην Ουκρανία. Για παράδειγμα, στη Δήλωση της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, στην οποία η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία διέκοψε την ευχαριστιακή κοινωνία με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, δεν λέγεται τίποτα για την ιδεολογία «ο πρώτος χωρίς ίσους», που είναι η βάση αυτών των πράξεων. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τις αποφάσεις της Συνόδου των Επισκόπων της UOC στις 13 Νοεμβρίου 2018.

Για κάποιο διάστημα μετά τη συγκρότηση της OCU, θεωρούνταν δυνατή η θεραπεία του σχίσματος που είχε προκύψει στην Ορθοδοξία μέσω μιας συνοδικής λύσης του «ουκρανικού ζητήματος». Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είχε την ευκαιρία με κάποια μορφή να αποκηρύξει τις αποφάσεις του, να κάνει ορισμένους συμβιβασμούς και να επιστρέψει το status quo που υπήρχε πριν από τις αντικανονικές της ενέργειές του. Αλλά το Φανάρι δεν εκμεταλλεύτηκε αυτή την ευκαιρία, αλλά, αντίθετα, άρχισε να οδηγείται στη γωνία ακόμη περισσότερο, επιβάλλοντας τις αποφάσεις του με τη βία.

Στις 26 Φεβρουαρίου 2020, με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Θεοφίλου Γ΄ Ιεροσολύμων, πραγματοποιήθηκε στην πρωτεύουσα της Ιορδανίας το Αμμάν Συνάντηση των Προκαθημένων και εκπροσώπων των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Σε αυτή τη Συνάντηση, μίλησαν επίσης για τρόπους θεραπείας της εκκλησιαστικής κατάστασης στην Ουκρανία, στο Μαυροβούνιο και στη Βόρεια Μακεδονία. Αν και οι ισχυρισμοί του Φαναρίου για υπεροχή στην Ορθοδοξία επικρίθηκαν κατά τη διάρκεια της συζήτησης, δεν ειπώθηκε ούτε μια λέξη σχετικά με αυτό το θέμα στο τελικό έγγραφο. Σε γενικές γραμμές, αυτή η πρώτη Συνάντηση του Αμμάν δεν έφερε κανένα σημαντικό αποτέλεσμα εκτός από μια γενική έκκληση για διάλογο. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος άσκησε δριμεία κριτική στη συνάντηση, λέγοντας ότι μόνο αυτός έχει το δικαίωμα να συγκαλεί τέτοιες συναντήσεις.

Έκτοτε, οι ενέργειες και οι δηλώσεις του προϊσταμένου του Φαναρίου και άλλων επισκόπων του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση και μαρτυρούν την επιμονή στην προώθηση της νέας φαναριώτικης εκκλησιολογίας, που όλο και περισσότερο αποκαλείται «Παπισμός της Κωνσταντινουπόλεως». Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν σκέφτεται καν να κάνει κάτι για να ξεπεραστεί το σχίσμα που έχει προκύψει στην Ορθοδοξία. Σύμφωνα με το ελληνικό έντυπο «Μακελειό», μιλώντας στη Νέα Υόρκη στις 29 Οκτωβρίου 2021, είπε γενικά ότι «δεν τον πειράζει» ο αποκλεισμός του ονόματός του από τα δίπτυχα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Παράλληλα με αυτό, το Φανάρι προωθεί ενεργά το θέμα της ενοποίησης με το Βατικανό στο εγγύς μέλλον. Ταυτόχρονα, οι Φαναριώτες λένε ανοιχτά ότι το κύριο συζητήσιμο ζήτημα στον δρόμο της ενοποίησης δεν είναι οι δογματικές διαφορές ούτε η διαφορετική αντίληψη του τι είναι η σωτηρία και πώς επιτυγχάνεται, αλλά το ζήτημα της πρωτοκαθεδρίας στη μελλοντική ενιαία θρησκευτική δομή.

Όλα αυτά οδήγησαν στο γεγονός ότι η πλειονότητα των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών άρχισε να συνειδητοποιεί ότι η ρίζα των σημερινών προβλημάτων στην Εκκλησία είναι η αίρεση του «παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως», ότι είναι αδύνατο να λυθεί οποιοδήποτε εκκλησιαστικό πρόβλημα είτε στην Ουκρανία είτε στο Μαυροβούνιο, είτε σε άλλες χώρες χωρίς να ξεπεραστεί αυτή η ψευδής διδασκαλία.

Επομένως, οι Τοπικές Εκκλησίες συνειδητοποιούν όλο και πιο ξεκάθαρα ότι στη ημερήσια διάταξη δεν είναι τόσο η αναζήτηση λύσεων στο ουκρανικό ζήτημα ή άλλη εκκλησιαστική σύγκρουση, αλλά η καταγγελία της νέας φαναριώτικης εκκλησιολογίας.

Οι Τοπικές Εκκλησίες συνειδητοποιούν όλο και πιο καθαρά ότι στη ημερήσια διάταξη δεν είναι τόσο η αναζήτηση λύσεων στο Ουκρανικό ζήτημα αλλά η καταγγελία της νέας Φαναριώτικης εκκλησιολογίας.

Τον Σεπτέμβριο του 2021, πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα το συνέδριο με θέμα «Παγκόσμια Ορθοδοξία: πρωτεία και συνοδικότητα υπό το φως της ορθοδόξου διδασκαλίας», στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι της Εκκλησίας της Ιερουσαλήμ, της Κύπρου, της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Γεωργίας, της Σερβίας και της Εκκλησίας της Τσεχίας και της Σλοβακίας. Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος, ανοίγοντας το συνέδριο, είπε: «Αξιώσεις ειδικών δικαιωμάτων και προνομιών έχουν και παλαιότερα διατυπώσει ιεράρχες και θεολόγοι της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά ουδέποτε δεν τις διατύπωσαν σε τόσο αυστηρούς τόνους και με τόσο ακραία εκδοχή, όπως σήμερα. Έφθασαν στο σημείο να αποκαλούν τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως όχι πρώτο μεταξύ ίσων, αλλά «πρώτο άνευ ίσων». Αυτή η καινοτόμος εκκλησιολογία δεν έχει ουδεμία θεμελίωση ούτε στους ιερούς κανόνες, αλλά ούτε και στην εκκλησιαστική Παράδοση εν γένει». Ο Πατριάρχης Κύριλλος είπε επίσης ότι η Σύνοδος των Επισκόπων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στη συνεδρίασή της τον Νοέμβριο του 2021 θα πρέπει να δώσει μια κανονική αξιολόγηση των ενεργειών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως εξ ονόματος ολόκληρης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δυστυχώς, η Σύνοδος των Επισκόπων αναβλήθηκε για το 2022 λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού.

Λίγες ημέρες μετά από αυτό το συνέδριο, η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αξιολόγησε την επίσκεψη του Πατριάρχη Βαρθολομαίου στο Κίεβο τον Αύγουστο του 2021. Συγκεκριμένα, ειπώθηκε: «Έχοντας υποστηρίξει το σχίσμα στην Ουκρανία, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχασε την εμπιστοσύνη εκατομμυρίων πιστών < > η ευθύνη για την υπονόμευση της ενότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας βαραίνει εξ ολοκλήρου τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο λόγω των αντικανονικών ενεργειών του».

Το τρέχον συνέδριο στο Κίεβο «Συνοδικότητα της Εκκλησίας: Θεολογικές, κανονικές και ιστορικές διαστάσεις» είναι μια συνέχεια της διαδικασίας στα πλαίσια της οποίας αποσαφηνίζεται και διατυπώνεται η αρχέγονη διδασκαλία της Εκκλησίας για τον εαυτό της και εκτίθεται η ασυμβατότητα με αυτήν των σημερινών ενεργειών του Φαναρίου. Στο συνέδριο στο Κίεβο συμμετείχαν επίσης εκπρόσωποι των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών: Αντιόχειας, Ρωσικής, Σερβικής, Βουλγαρικής, Πολωνικής, Ορθόδοξης Εκκλησίας της Τσεχίας και της Σλοβακίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική. Η τελευταία αναγνωρίζεται ως αυτοκέφαλη από πέντε Τοπικές Εκκλησίες, ενώ οι υπόλοιπες τη θεωρούν μέρος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ας προχωρήσουμε σε μια μικρή ανάλυση των βασικών, κατά τη γνώμη μας, δηλώσεων που έγιναν στο συνέδριο.

Ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Ονούφριος

Στο χαιρετιστήριο μήνυμά του προς τους συνέδρους ο Προκαθήμενος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας Μακαριώτατος Μητροπολίτης Ονούφριος, όπως πάντα, περιέγραψε με σαφήνεια και περιεκτικότητα την τρέχουσα κατάσταση και ανέδειξε τους τόνους.

Πρώτον, ονόμασε τη συνοδικότητα τη βάση της δομής της Εκκλησίας: «Οι όροι των Συνόδων είναι εκείνο το θεμέλιο επί του οποίου βασίζεται γερά η Εκκλησία. Και τουναντίον, όταν εκλείπει εντός της το συνοδικό πνεύμα, τούτο οδηγεί στην παρακμή και σε άλλα πεδία της εκκλησιαστικής ζωής».

Δεύτερον, επεσήμανε ότι όσοι «αγωνίσθηκαν κατά της Εκκλησίας ή ήθελαν να την καθυποτάξουν στην εξουσία τους, κυρίως προσπαθούσαν να περιορίσουν την ελευθερία της στη σύγκληση και τη διεξαγωγή Συνόδων  <...> αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Διότι οι Σύνοδοι αποτελούν ιδιαίτερη έκφραση της εσωτερικής δυνάμεως της Εκκλησίας, της ελευθερίας της στο Άγιο Πνεύμα».

Τρίτον, ο Μητροπολίτης Ονούφριος αποκάλεσε τον παπισμό μία από τις κύριες απειλές για την Εκκλησία: «Μία από τις κύριες απειλές που σχεδόν πάντα στοίχειωνε τη συνοδική δομή της Εκκλησίας ήταν οι προσπάθειες να υψωθεί η εξουσία των μεμονωμένων ιεραρχών στην εξουσία των Συνόδων. Ακριβώς αυτή την οδό ακολούθησε ο ρωμαιοκαθολικισμός, θεσπίζοντας το παπικό πρωτείο στην Οικουμενική Εκκλησία. Εν τούτοις, στην Ανατολή ουδέποτε συμφώνησαν να αναγνωρίσουν το πρωτείο οποιουδήποτε ιεράρχη σε βάρος των εκκλησιαστικών Συνόδων. Για την ανατολική θεολογία το προβάδισμα των εκκλησιαστικών συνόδων ήταν πάντοτε αδιαμφισβήτητο».

Τέταρτον, ανέφερε ότι τώρα η Κωνσταντινούπολη έχει μολυνθεί από αυτόν ακριβώς τον παπισμό και ότι απειλεί ολόκληρη την Ορθοδοξία: «Δυστυχώς, διαπιστώνουμε σήμερα ότι και στην Ορθόδοξη Εκκλησία το συνοδικό πολίτευμα αντιμετωπίζει μια απειλή. Η Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως ολοένα και ηχηρότερα μιλά περί των ειδικών δικαίων του και επιχειρεί να επιλύει μονομερώς τα σημαντικότερα ζητήματα της εκκλησιαστικής ζωής. Η αντίληψη ακριβώς της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως περί του ειδικού της καθεστώτος αποτελεί πρώτη αιτία εκείνης της βαριάς κρίσεως, η οποία σήμερα έχει πλήξει όλη την Παγκόσμια Ορθοδοξία».

Και τέλος, ο Μακαριώτατος Ονούφριος μίλησε για το θέμα από πού πρέπει να ξεκινήσουμε για να ξεπεράσουμε την τρέχουσα κρίση στην Ορθοδοξία: «Οφείλουμε ξανά και ξανά να εμβαθύνουμε στη μελέτη της αγιοπατερικής κληρονομιάς, προκειμένου να αποτιμήσουμε σωστά εκείνες τις προκλήσεις, που αντιμετωπίζει σήμερα η Εκκλησία», διαπίστωσε ο Προκαθήμενος της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας».

Οι όροι των Συνόδων είναι εκείνο το θεμέλιο επί του οποίου βασίζεται γερά η Εκκλησία. Και τουναντίον, όταν εκλείπει εντός της το συνοδικό πνεύμα, τούτο οδηγεί στην παρακμή και σε άλλα πεδία της εκκλησιαστικής ζωής.

Μητροπολίτης Ονούφριος

Αυτή ακριβώς η βαθιά και περιεκτική μελέτη της Ιεράς Παράδοσης της Εκκλησίας στο θέμα αυτό είναι το κύριο καθήκον του αγώνα κατά της αίρεσης του «παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως» στην παρούσα φάση. Η ατζέντα του συνεδρίου ανταποκρίνεται πλήρως σε αυτό το καθήκον. Σύμφωνα με το δελτίο τύπου της Θεολογικής Ακαδημίας και Σεμιναρίου του Κιέβου, έχει ως εξής:

• Η Συνοδικότητα της Εκκλησίας ως θεολογική και κανονική κατηγορία.
• Η Αποστολική Σύνοδος στην Ιερουσαλήμ ως βάση για τη συνοδικότητα της Εκκλησίας.
• Οικουμενικές Σύνοδοι: ιστορικές συνθήκες της σύγκλησής τους και αρχές του έργου τους.
• Το πρόβλημα της πρωτοκαθεδρίας στην Οικουμενική Εκκλησία την εποχή των Οικουμενικών Συνόδων.
• Κανόνας 28^ος  της Δ' Οικουμενικής Συνόδου: θεολογικές, κανονικές και ιστορικές πτυχές.
• Το πρόβλημα των προσφυγών κατά αποφάσεων εκκλησιαστικών δικαστηρίων στους κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων.
• Συζητήσεις για την πρωτοκαθεδρία στην Οικουμενική Εκκλησία στη σύγχρονη Ορθόδοξη θεολογία.
• Η κρίση στην Παγκόσμια Ορθοδοξία που προκλήθηκε από τις ενέργειες του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην Ουκρανία.

Όπως μπορείτε να δείτε, οι ενέργειες του Φαναρίου στην Ουκρανία, που προκάλεσαν την τρέχουσα κρίση, είναι μόνο ένα από τα οκτώ ερωτήματα, και ακόμη και έτσι βρίσκεται στην τελευταία θέση, αφού, όπως ήδη αναφέρθηκε, αυτό είναι απλώς μια συνέπεια, όχι μια βασική αιτία.

Μητροπολίτης Boryspil και Brovary Αντώνιος

«Το δόγμα της πρωτοκαθεδρίας στην Οικουμενική Εκκλησία <...> αποτελούσε σοβαρή απειλή για την ενότητα της παγκόσμιας Ορθοδοξίας. <…> Σήμερα θα πρέπει να επιστρέψουμε στην αποστολική κατανόηση των Εκκλησιαστικών Συνόδων ως ειδικών μέσων για τη γνώση της Θείας Αλήθειας. Πρέπει να θυμόμαστε ότι στις Συνόδους η χάρη του Αγίου Πνεύματος ενεργεί με ιδιαίτερο τρόπο, οδηγώντας την Εκκλησία στην αλήθεια».

Αυτά τα λόγια του Μητροπολίτη Αντωνίου δηλώνουν βαθύτερες αλήθειες από μια απλή δήλωση ότι η Εκκλησία χαρακτηρίζεται από μια συνοδική, και όχι ατομική, μορφή διακυβέρνησης. Γεγονός είναι ότι η συνδιαλλαγή αρκετά συχνά συγχέεται με τη δημοκρατία, όταν η γνώμη της πλειοψηφίας θεωρείται σωστή. Η εκκλησιαστική συνοδικότητα είναι τελείως διαφορετική. Δεν πρόκειται για διαγωνισμό διαφορετικών απόψεων, ούτε για πλειοψηφία, ούτε για έναν τρόπο να βρεθεί μια συναίνεση αποδεκτή από όλους. Στις συνόδους, το έργο του Αγίου Πνεύματος εκδηλώνεται με εκπληκτικό και ακατανόητο τρόπο. Στην πρώτη κιόλας Αποστολική Σύνοδο, που περιγράφεται στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων, οι απόστολοι πήραν μια απόφαση με τη διατύπωση: «ἔδοξε γὰρ τῷ ῾Αγίῳ Πνεύματι καὶ ἡμῖν μηδὲν πλέον ἐπιτίθεσθαι ὑμῖν βάρος πλὴν τῶν ἐπάναγκες τούτων» (Πράξεις 15:28). Και ήταν μια περιγραφή του τι πραγματικά συνέβη στη Σύνοδο, και όχι απλώς μια όμορφη μεταφορά. Κατά συνέπεια, η καταπάτηση του συνοδικού τρόπου διακυβέρνησης της Εκκλησίας είναι καταπάτηση της δράσης του Αγίου Πνεύματος σε αυτόν τον κόσμο.

Σήμερα θα πρέπει να επιστρέψουμε στην αποστολική κατανόηση των Εκκλησιαστικών Συνόδων ως ειδικών μέσων για τη γνώση της Θείας Αλήθειας. Πρέπει να θυμόμαστε ότι στις Συνόδους η χάρη του Αγίου Πνεύματος ενεργεί με ιδιαίτερο τρόπο, οδηγώντας την Εκκλησία στην αλήθεια.

Μητροπολίτης Αντώνιος

Επίσκοπος Μπαρυσέφκα Βίκτωρ

«Σύμφωνα με την υπάρχουσα ορθόδοξη παράδοση, ούτε η συνοδικότητα μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς εμβάθυνση στην έννοια της πρωτοκαθεδρίας, ούτε η πρωτοκαθεδρία μπορεί να υπάρξει χωρίς συνοδικότητα σε όλα τα επίπεδα, στα οποία είναι πρακτικά αλληλένδετα, γιατί η συνοδικότητα και η πρωτοκαθεδρία αλληλοσυμπληρώνονται και εξαρτώνται μεταξύ τους».

Οι ιστορικοί της εκκλησίας λένε ότι οι Σύνοδοι ως μορφή εκκλησιαστικής διακυβέρνησης άρχισαν να εμφανίζονται ενεργά γύρω στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα. Και από καθαρά πρακτική άποψη, απαιτούνταν κάποιος να συγκαλέσει την Σύνοδο, να οργανώσει τη διεξαγωγή της, να προεδρεύσει των συνόδων του και στη συνέχεια να ελέγξει την εφαρμογή των αποφάσεων της Συνόδου. Έτσι προκύπτει ιστορικά η έννοια της πρωτοκαθεδρίας στην Εκκλησία. Η συνοδικότητα και η πρωτοκαθεδρία όχι μόνο αλληλοσυμπληρώνονται και εξαρτώνται η μια από την άλλη, αλλά και εξαρτώνται η μια από την άλλη. Όπως γράφει ο ιστορικός της εκκλησίας A.P. Λέμπεντεφ: «Να κλείσετε τις Συνόδους - δεν θα υπάρχει τίποτα που να αποκαλύπτει τη μητροπολιτική αρχή (πρωτοκαθεδρία - επιμ.), να καταστρέψετε το μητροπολιτικό ίδρυμα, δεν θα υπάρξουν Σύνοδοι».

Κατόπιν μιας τέτοιας κατανόησης της πρωτοκαθεδρίας και της συνοδικότητας, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν θα έπρεπε να είχε λύσει το ουκρανικό ζήτημα μόνος του ή με τη βοήθεια των επισκόπων του Φαναρίου, αλλά θα έπρεπε να είχε συγκεντρώσει ένα πραγματικό συμβούλιο όλων όσους αφορούσε αυτό το ζήτημα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αλλά ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ενήργησε διαφορετικά, αγνοώντας έτσι την έννοια της πρωτοκαθεδρίας που είχε η Εκκλησία σε όλη την ιστορία της.

Πατριάρχης Σερβίας Πορφύριος

Ο Προκαθήμενος της Σερβικής Εκκλησίας στο χαιρετιστήριο μήνυμά του προς τους συνέδρους επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά ότι αναγνωρίζει στην Ουκρανία αποκλειστικά τη δικαιοδοσία της κανονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας υπό τη διεύθυνση του Μακαριωτάτου Ονούφριου: «Η Εκκλησία του Αγίου Σάββα αναγνώριζε και αναγνωρίζει στην Ουκρανία μόνο μία κανονική Εκκλησία - την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία υπό το ωμόφορο της Μακαριότητάς σας. Λαμβάνοντας Κοινωνία από ένα μόνο Δισκοπότηρο, προσευχόμαστε να τελειώσει η αναταραχή στην ουκρανική γη».

Αλλά η κύρια ιδέα της επιστολής του Πατριάρχη είναι η ίδια ιδέα με τους άλλους επισκόπους - η Εκκλησία βιώνει μια κρίση συνοδικότητας: «Ο Κύριος μας έκρινε ότι ζούμε στην εποχή όταν «θα πληθύνει η κακία, η αγάπη πολλών θα ψυχρανθεί» (Ματθαίος 24:12) και στην εποχή της εξαθλίωσης του αισθήματος της συνοδικότητας στον ορθόδοξο κόσμο. Οι συνέπειες αυτής της κρίσης ήταν οι κακουχίες που έπεσαν στην κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Οι δοκιμασίες που έχουν πλήξει τον ορθόδοξο λαό της Ουκρανίας δεν είναι εύκολες. Σύμφωνα με το νόμο της εκκλησιαστικής ζωής, της ενότητας και της συνοδικότητας, συμπάσχουμε με τους αδελφούς μας. Όταν στο πρόσφατο παρελθόν οι σερβικές εκκλησίες μετατράπηκαν σε ερείπια και χιλιάδες Σέρβοι έγιναν πρόσφυγες, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν πνευματικά μαζί μας και πάντα νιώθαμε την προσευχόμενη υποστήριξη του Κιέβου».

Επίσκοπος Μόραβιτς Αντώνιος, Εφημέριος του Παναγιωτάτου Πατριάρχη Σερβίας Πορφυρίου.

«Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν συνεννοήθηκε με καμία από τις Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Αυτό προσβάλλει άλλους επικεφαλής των Τοπικών Εκκλησιών και πιστεύουν ότι ο Βαρθολομαίος είναι ο πρώτος μεταξύ ίσων σε τιμή, αλλά όχι ο πρώτος ως Πάπας. Δεν έχει τέτοια εξουσία. Οι Οικουμενικές Σύνοδοι και οι Πατέρες της Εκκλησίας λένε ότι ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δεν μπορεί να είναι αυτός που παίρνει μόνος του αποφάσεις όπως η χορήγηση αυτοκεφαλίας σε μια από τις δομές των Τοπικών Εκκλησιών».

Αυτή είναι μια επιβεβαίωση της θέσης που εκφράστηκε στις αναφορές του επισκόπου Μπαρυσέφκα Βίκτωρ και πολλών άλλων συμμετεχόντων στο συνέδριο. Αν θυμηθούμε τα γεγονότα που προηγήθηκαν της αναγνώρισης των Ουκρανών σχισματικών από το Φανάρι και της δημιουργίας της OCU, θα δούμε ότι πριν λάβουν τις αντικανονικές τους αποφάσεις, οι αντιπροσωπείες του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως επισκέφτηκαν πολλές Τοπικές Εκκλησίες, αλλά ταυτόχρονα κάθε φορά αυτοί τόνιζαν ότι δεν συνεννοήθηκαν με τις Τοπικές Εκκλησίες δεν αναγνωρίζουν τη θέση τους, αλλά απλώς τους ενημερώνουν για τις αποφάσεις που πράγματι ελήφθησαν.

Ο Επίσκοπος Αντώνιος είπε επίσης ότι η Σερβική Εκκλησία μπορεί να διακόψει την ευχαριστιακή κοινωνία με τον Φανάρι εάν αναγνωρίσει σχισματικούς στο Μαυροβούνιο ή τη Βόρεια Μακεδονία.

Μητροπολίτης Βαρσοβίας και πάσης Πολωνίας Σάββας

Στον χαιρετισμό του προς τους διοργανωτές και τους συμμετέχοντες του Διεθνούς συνεδρίου, το οποίο διάβασε ο Αρχιεπίσκοπος Βρότσλαβ και Στέτσιν Γεώργιος, ο Προκαθήμενος της Πολωνικής Εκκλησίας είπε:

«Το γεγονός της εμφάνισης της λεγόμενης «Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας», αντί να θεραπεύσει τα θρησκευτικά αισθήματα στην Ουκρανία, τα επιδείνωσε και τα περιέπλεξε. Αντί για την ενότητα της κοινωνίας έγινε ένας διχασμός που ξεπέρασε τα όρια του λεγομένου «Ουκρανικού σχίσματος» και επηρέασε ολόκληρη την παγκόσμια Ορθοδοξία. Χρειάζεται λοιπόν να υπενθυμίζουμε συνεχώς ότι το κύριο χαρακτηριστικό της Καθολικότητας της Αγίας Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι η ενότητά της, ζει με πίστη στη δογματική διδασκαλία της Αγίας Εκκλησίας και δεν υπάρχει χώρος σε αυτήν για εκκλησιολογικό συμβιβασμό».

Δύο πράγματα ξεχωρίζουν σε αυτές τις λέξεις. Πρώτον, είναι μια δήλωση του γεγονότος ότι το «ουκρανικό ζήτημα» έχει ξεπεράσει τα σύνορα της Ουκρανίας και έχει επηρεάσει ολόκληρο τον Ορθόδοξο Κόσμο. Για την επίλυσή του είναι πλέον απαραίτητη η συμμετοχή όλων των Τοπικών Εκκλησιών. Και δεύτερον, ο Προκαθήμενος της Πολωνικής Εκκλησίας υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός στο δόγμα της Εκκλησίας, και αυτό υποδηλώνει ότι οι αξιώσεις του Πατριάρχη Βαρθολομαίου για την ηγεσία της Εκκλησίας θα λάβουν σωστή αξιολόγηση και θα ονομαστούν απόκλιση από το δόγμα της Εκκλησίας, ή με άλλα λόγια – αίρεση.

Η Εκκλησία όχι μόνο απορρίπτει τον «παπισμό της Κωνσταντινουπόλεως», αλλά αντιτίθεται σε αυτήν η αρχή της συνοδικότητας.

Συμπεράσματα

Η μορφή αυτού του άρθρου δεν επιτρέπει την ανάλυση του συνόλου ή τουλάχιστον ενός σημαντικού μέρους των ομιλιών των συμμετεχόντων στο συνέδριο, ωστόσο, οι δηλώσεις που έχουν ήδη αναφερθεί αρκούν για να εξαχθούν τα ακόλουθα συμπεράσματα:

Πρώτον, το ίδιο το γεγονός της διεξαγωγής του Συνεδρίου «Συνοδικότητα της Εκκλησίας: Θεολογικές, κανονικές και ιστορικές διαστάσεις» μαρτυρεί ότι η Εκκλησία διαπιστώνει την ύπαρξη της αίρεσης του «παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως» και ότι αυτή η αίρεση αποτελεί απειλή για την Ορθοδοξία. 

Δεύτερον, η συμμετοχή εκπροσώπων άλλων Τοπικών Εκκλησιών στο συνέδριο μαρτυρεί ότι το πρόβλημα αυτό εκλαμβάνεται ως πρόβλημα ολόκληρης της Εκκλησίας και όχι απλώς ως σύγκρουση μεταξύ των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Μόσχας.

Τρίτον, ο αγώνας ενάντια στην αίρεση του «παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως» διεξάγεται σε διάφορα επίπεδα:

• θεολογικό, ως κατανόηση της αρχέγονης Ορθόδοξης διδασκαλίας για την Εκκλησία και πώς η Εκκλησία διέπεται στην επίγεια ύπαρξή της.
• υπό όρους πολιτική - αντίθεση των Τοπικών Εκκλησιών στην επιθετική πολιτική του Πατριάρχη Βαρθολομαίου.

Τέταρτον, η Εκκλησία όχι μόνο απορρίπτει τον «παπισμό της Κωνσταντινουπόλεως», αλλά αντιτίθεται σε αυτόν η αρχή της συνοδικότητας. Οι Τοπικές Εκκλησίες, σε συνεργασία μεταξύ τους στις αρχές της χριστιανικής αγάπης και αλληλοσεβασμού, αναζητούν συγκεκριμένους μηχανισμούς για την υλοποίηση της αρχής της συνοδικότητας στις σημερινές ιστορικές συνθήκες.

Θα μάθουμε αρκετά σύντομα πώς θα εξελιχθούν περαιτέρω τα γεγονότα, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε τα εξής:

• Το Φανάρι θα συνεχίζει να επιμένει στην προώθηση της θεωρίας του «πρώτος χωρίς ίσους».
• Ένας αυξανόμενος αριθμός Τοπικών Εκκλησιών, καθώς και ιεράρχες από εκείνες τις Εκκλησίες που εξακολουθούν να αναγνωρίζουν την υπεροχή του Φαναρίου επί των εαυτών τους, θα αντιληφθούν την ανάγκη να καταγγείλουν τον «παπισμό της Κωνσταντινουπόλεως» ως αίρεση. Αυτό θα συμβεί, μεταξύ άλλων, γιατί η θεολογική κατανόηση αυτού του ζητήματος στις διασκέψεις του Κιέβου και της Μόσχας είναι τόσο βαθιά και εμπεριστατωμένη που απλώς δεν υπάρχει τίποτα να αντιταχθεί σε αυτήν.
• Αναμένεται ότι θα διεξαχθούν και άλλα παρόμοια συνέδρια, ενδεχομένως σε άλλες χώρες.
• Η Επισκοπική Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία πρόκειται να πραγματοποιηθεί το 2022, θα δώσει μια σαφή και τεκμηριωμένη αξιολόγηση της «αίρεσης του παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως». Η εκτίμηση αυτή θα γίνει κατευθυντήρια γραμμή για τις κοινές προσπάθειες των Τοπικών Εκκλησιών για την καταπολέμηση της νέας εκκλησιολογικής αίρεσης.
• Στο ορατό μέλλον, θα πρέπει να αναμένεται μια δεύτερη συνάντηση των προκαθημένων και εκπροσώπων των Τοπικών Εκκλησιών στη λεγόμενη μορφή του Αμμάν. Αυτή η συνάντηση υπόσχεται να είναι πολύ πιο παραγωγική από την πρώτη.

Και βέβαια, αργά ή γρήγορα η αίρεση του «παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως», όπως κάθε αίρεση, θα βυθιστεί στη λήθη και η αληθινή Ορθόδοξη διδασκαλία θα μείνει για πάντα. Όλη η ιστορία της Εκκλησίας του Χριστού μιλά για αυτό.