Η Νέα Ρώμη στα χνάρια της Παλαιάς; Πού θα οδηγήσει το πρωτείο Οικουμενικού

«σὺ δὲ εἶπας ἐν τῇ διανοίᾳ σου· εἰς τὸν οὐρανὸν ἀναβήσομαι,
ἐπάνω τῶν ἀστέρων τοῦ οὐρανοῦ θήσω τὸν θρόνον μου,
καθιῶ ἐν ὄρει ὑψηλῷ, ἐπὶ τὰ ὄρη τὰ ὑψηλὰ τὰ πρὸς Βοῤῥᾶν,
ἀναβήσομαι ἐπάνω τῶν νεφῶν, ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ»
(Ησ. ιδ΄ 13-14)

H κύρια και μεγαλύτερη αιτία, που οδήγησε σταδιακά την Τοπική Εκκλησία της Παλαιάς Ρώμης στο Σχίσμα και την Αποστασία από την Εκκλησία του Χριστού, και την μετέτρεψε σε αντιχριστιανική συναγωγή [1], ήταν το δόγμα περί «Πρωτείου του Πάπα Ρώμης» [2].

Μια χαρακτηριστική εκδήλωση της παράλογης αυτής αξίωσης είχαμε και στην περίπτωση του «Βουλγαρικού ζητήματος» (864-879). Ο Ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρις, ο οποίος είχε βαπτισθεί το 864 χριστιανός με το όνομα Μιχαήλ, ζήτησε από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (οι ιεραπόστολοι του οποίου είχαν εκχριστιανίσει την Βουλγαρία) την ίδρυση δικού τους Βουλγαρικού Πατριαρχείου, κάτι που δεν έγινε αποδεκτό από τον τότε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μέγα Φώτιο. Έτσι οι Βούλγαροι στράφηκαν προς τον τότε Πάπα Ρώμης Νικόλαο τον Α΄, ο οποίος απέστειλε δύο Εξάρχους (τους Επισκόπους Ποπουλανίας Παύλο και Πόρτο Φόρμοζο) και θα είχε εγκαθιδρύσει Πατριαρχείο Βουλγαρίας αν δεν προέκυπτε διαφωνία ανάμεσα σε αυτόν και τον Ηγεμόνα Βόρις-Μιχαήλ ως προς το πρόσωπο του νέου Πατριάρχου. Η εισπήδηση αυτή στην Εκκλησία της Βουλγαρίας, η οποία ήταν κανονικό έδαφος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως [3], αν και έγινε προσπάθεια να δικαιολογηθεί με το αιτιολογικό ότι η Βουλγαρία ανήκε στο Ανατολικό Ιλλυρικό (την εποπτεία του οποίου είχε αποσπάσει ξανά ο Πάπας Ρώμης κατά την περίοδο της Εικονομαχίας), ήταν όμως ουσιαστικά μία έκφραση των περί του «Πρωτείου του Πάπα Ρώμης» σχετικών αντιλήψεων. Η Εκκλησία αντιμετώπισε συνοδικά το «Βουλγαρικό ζήτημα» και αποφάνθηκε πως η Εκκλησία της Βουλγαρίας ανήκει στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως [4].

Στην εποχή μας έμελλε δυστυχώς να ζήσουμε μία όχι απλά παρόμοια, αλλά εντελώς όμοια περίπτωση, με άγνωστη μέχρι στιγμής κατάληξη. Μόνο που σε αυτήν την επανάληψη της Ιστορίας αρνητικός πρωταγωνιστής είναι το τότε θύμα, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως…

Έτσι έχουμε το λεγόμενο «Ουκρανικό ζήτημα», το οποίο έχει εξελιχθεί ως εξής: Ο τ. Πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρος Ποροσένκο, χωρίς να απευθυνθεί στο Πατριαρχείο Μόσχας (στη δικαιοδοσία του οποίου υπάγεται τους τελευταίους αιώνες η Εκκλησία της Ουκρανίας) ζήτησε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο την απονομή Αυτοκεφαλίας όχι όμως για την κανονική Εκκλησία της Ουκρανίας, αλλά για σχισματικές ομάδες που σφετερίζονται τον τίτλο της. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως αρχικά απέστειλε δύο Εξάρχους (τους Παμφίλου Δανιήλ και Έντμοντον Ιλαρίωνα) και τελικώς επέδωσε αντικανονικώς «Τόμο Αυτοκεφαλίας». Η εισπήδηση αυτή στην Εκκλησία της Ουκρανίας, η οποία είναι κανονικό έδαφος του Πατριαρχείου Μόσχας [5], αν και έγινε προσπάθεια να δικαιολογηθεί με το αιτιολογικό ότι η Ουκρανία ανήκε κάποτε (ως Μητρόπολη Κιέβου) στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, αποτελεί όμως ουσιαστικά μία έκφραση των περί του «Πρωτείου του Οικουμενικού Πατριάρχου» νεοφανών, εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία, αντιλήψεων.

Αντιλήψεις σαν και αυτές είχαν εκφρασθεί σποραδικά και στο παρελθόν, από μεμονωμένα πρόσωπα (όπως τον Μακάριο Αγκύρας και τον Νικόλαο Μεθώνης), με σκοπό τότε να πολεμήσουν το «Πρωτείο του Πάπα Ρώμης», ουδέποτε όμως έγιναν από τους Ορθοδόξους αποδεκτές, αλλά κατακρίθηκαν ως υπερβολικές και «μακρὰν τῆς ἀληθείας» [6].

Στην εποχή μας όμως επιχειρείται θεολογική θεμελίωση της κακοδοξίας αυτής. Κύριος εκφραστής της ο, αποκληθείς «δεξιός βραχίων» του Κωνσταντινουπόλεως, Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας. Αυτός ισχυριζόμενος ότι και στην Αγία Τριάδα υπάρχει τάχα «Πρωτείο του Θεού Πατρός» (θέση που ούτε οι παπικοί δεν τόλμησαν να εκφράσουν) προσπάθησε να θεμελιώσει έναν ιδιότυπο επισκοποκεντρισμό, ο οποίος αλλοιώνει τον καθαρά χριστοκεντρικό χαρακτήρα της Εκκλησίας, αφού θεμελιώνει την ενότητα Της «ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Ἐπισκόπου» και όχι του Χριστού, κακοδοξία που έρχεται σε αντίθεση με την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων [7]. Η θεωρία αυτή επεκτείνεται ακόμη περισσότερο, αφού εκτός του Πρώτου-Μονάρχη της κάθε Τοπικής Εκκλησίας-Επισκοπής πρέπει να υπάρχει και ένας «Πρώτος ανάμεσα στους πρώτους (και μάλιστα όχι ως μεταξύ ίσων)», όπως επισημαίνει λόγιος Αγιορείτης ιερομόναχος αναλύοντας την κακοδοξία αυτή [8].

Δυστυχώς, η παραπάνω κακοδοξία δεν αποτελεί απλά μια προσωπική γνώμη ενός θεολόγου, αλλά έχει γίνει αποδεκτή όχι μόνο από αρκετούς ορθοδόξους (;) θεολόγους [9], αλλά εκφράζεται επισήμως και από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Ο ίδιος ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος προσπαθώντας να δικαιολογήσει την εκχώρηση της Αυτοκεφαλίας δήλωσε τα εξής: «Αυτήν την υψίστην ευθύνην την έχει εκ των Θείων και Ιερών Κανόνων μόνον η πρωτόθρονος Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, αφού αυτής ο Προκαθήμενος είναι ο Πρώτος εις τους Ορθοδόξους» [10].

Η Ορθόδοξη Εκκλησία όμως απορρίπτει ως αιρετικές τέτοιες θέσεις. Διότι πολεμώντας πάνω από χίλια χρόνια την έννοια του «Πρωτείου» εν τω προσώπω του Πάπα, δεν το έπραξε επειδή έτρεφε αντιπάθεια προς αυτόν [11] όποιος Επίσκοπος και αν αποφάσιζε (είτε ο Ρώμης, είτε ο Κωνσταντινουπόλεως, είτε ο Ιεροσολύμων, είτε οποιοσδήποτε άλλο) να εξυψώσει τον εαυτό του στην θέση του Πρώτου, θα τον κατέκρινε και θα τον απέρριπτε.

Όταν τον ΙΣΤ΄ αιώνα οι Λουθηρανοί θεολόγοι της Τυβίγγης απευθύνθηκαν για το θέμα στον τότε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμία τον Β΄ τον Τρανό, φοβισμένοι μήπως συναντήσουν και στην Ανατολή κάποιον αντίστοιχο Πάπα, ο αοίδιμος Πατριάρχης τους απάντησε καθησυχάζοντάς τους: «Ἔστι δὲ καὶ ἰσότης μεταξὺ τῶν τεσσάρων Πατριαρχῶν, ὡς ἀληθῶς χριστιανικοῖς ποιμέσι προσήκουσα. Οὐδεὶς γὰρ τούτων κατεπαίρεται τῶν ἄλλων, οὐδὲ καθόλου κεφαλὴ τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας ἀξιοῖ τις ἐκείνων καλεῖσθαι» [12].

Και ο Άγιος Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας, στο περίφημο έργο του «Περὶ τοῦ τὶς ἐστὶν ἡ ἀληθὴς καθολικὴ Ἐκκλησία καὶ ποία ἐστὶν ἡ γνησία καὶ ἀληθὴς κεφαλὴ αὐτῆς καὶ κατὰ τῆς ἀρχῆς τοῦ Πάπα τῆς Ῥώμης» εξηγεί γιατί το Πρωτείο στην Εκκλησία το έχει μόνο ο Χριστός κατακρίνοντας εκείνους που έλεγαν ότι πρέπει να υπάρχει κάποιος που να υπερέχει έναντι των άλλων [13].

Όπως δε σημειώνει ο μακαριστός Αρχιμ. Γεώργιος Καψάνης: «Ἡ παραδοχὴ πρωτείου δικαιοδοσίας ἐπὶ τῆς καθόλου Ἐκκλησίας, δηλαδὴ τὸ νὰ εἶναι ἕνας ἐπίσκοπος κεφαλὴ καὶ ἀρχὴ ὅλης τῆς Ἐκκλησίας, ἔστω ἐπιφορτισμένος μὲ ἕνα ρόλο διακονίας, εἶναι βλασφημία κατὰ τοῦ Προσώπου τοῦ Χριστοῦ ὡς μοναδικῆς Κεφαλῆς τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ πρωτεῖο δικαιοδοσίας συνιστᾶ ἀνατροπὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιολογίας, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὑπεράνω πάντων τῶν ἐπισκόπων εἶναι ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος. Σὲ αὐτὴν προεκάθητο μὲν ἐν ἀγάπῃ ὁ ἐπίσκοπος Ρώμης ὡς ἴσος τῶν συνεπισκόπων του, ἐν τῷ μέσῳ ὅμως τῶν ἐπισκόπων ἐτοποθετεῖτο τὸ ἱερὸ Εὐαγγέλιο ὡς σύμβολο τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ, τῆς μοναδικῆς Κεφαλῆς τῆς καθόλου Ἐκκλησίας» [14].

Δεν χρειάζεται να είναι προφήτης κανείς για να διαπιστώσει που θα οδηγήσει η εμμονή στο «Πρωτείο του Οικουμενικού Πατριάρχου». Εκεί που οδήγησε τον Εωσφόρο και τον Πάπα της Ρώμης η ίδια εμμονή: στην πτώση και την απώλεια.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] «Ἡ γὰρ παλαιὰ τῆς Ῥώμης σύναξις ἦτο ἀποστολική, ὀρθόδοξος, καὶ καθολικὴ ἐκκλησία, ἡ δὲ νέα ἐστὶν ἀποστατική, ἑτερόδοξος, αἱρετική, καὶ ἀντιχριστιανική συναγωγή» (Νικολάου Δαμαλά (Καθηγητού Πανεπιστημίου), Περί αρχών, Λειψία, 1865, σ. 163). «Τὸ σύστημά του ἤτανε ἕνας Χριστιανισμὸς ὄχι ὅπως τὸν δίδαξε ὁ Χριστός, ἀλλὰ παραμορφωμένος κι᾿ ἀγνώριστος ὁλότελα, μέχρι ποὺ νὰ μοιάζη μὲ θρησκεία τοῦ ἀντιχρίστου» (Φώτης Κόντογλου, Ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής [εφ. «Ἐλευθερία», 15-3-1964, σ. 5]).

[2] «Τὸ κύριο αἴτιο τοῦ μεγάλου σχίσματος τῶν Ἐκκλησιῶν Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως (1054) πρέπει νὰ ἀναζητηθῆ τόσο στὸ παπικὸ πρωτεῖο, τὸ ὁποῖο ἐνισχύθηκε μὲ τὶς ψευδο-Ἰσιδώρειες Διατάξεις, ὅσο καὶ στὴν παπικὴ ἀξίωση ἐπιβολῆς του σὲ ὁλόκληρη τὴν Ἐκκλησία» (Βλασίου Φειδά [Καθηγητού Πανεπιστημίου], Εκκλησιαστική Ιστορία Β΄, Αθήνα, 1994, σ. 95).

[3] Μιας και η Βουλγαρία επεκτεινόταν κυρίως στην παλαιά Διοίκηση της Θράκης, η οποία είχε υπαχθεί στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως με τον ΚΗ΄ Κανόνα της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου.

[4] Αυτό μάλιστα δεν το αποδέχτηκαν και διακήρυξαν μόνο οι επί Μεγάλου Φωτίου Σύνοδοι (Ενδημούσα του 867, Η΄ Οικουμενική του 879), αλλά και η παράνομη Σύνοδος του 869!

[5] Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης (Καθηγητής Πανεπιστημίου), Η Ουκρανία είναι κανονικό έδαφος της Εκκλησίας της Ρωσίας.

[6] Αγίου Νικοδήμου, Πηδάλιον (Υποσημείωση στον Θ΄ Κανόνα της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου).

[7] «Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας οὐχὶ ἐν τῷ ένιαίῳ προσώπῳ ἑνὸς τῶν ἀποστόλων θεμελιοῦται καὶ ἑδράζεται, ἀλλ᾿ ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅς ἐστιν ἡ κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας» (Αγίου Νεκταρίου, Μελέτη ιστορική περί των αιτιών του σχίσματος, Αθήνα, 1911, σ. 69).

[8] Ιερομόναχος Χρυσόστομος Κουτλουμουσιανός, Το Πρόσωπο και το Πρωτείο.

[9] Ο Δρ. Ιατρικής (και μαθητής στα θεολογικά του π. Ιωάννου Ρωμανίδη) κ. Γεώργιος Καραλής, σε σχετικά με το θέμα μας κείμενά του, τους αποκαλεί εύστοχα «πρωτειομανείς».

[10] Οικουμενικός Πατριάρχης: «Η δύναμις της Μεγάλης Εκκλησίας δεν είναι κοσμική».

[11] «Καὶ μηδεὶς κατ᾿ ἀπέχθειαν τῆς Ῥωμαϊκῆς Αὐλῆς ταῦτα λελέχθαι ἡμῖν νομιζέτω. Ἀλλὰ τὰς καινοτομίας καὶ τοὺς ὅσαι ἡμέρας νεωτερισμοὺς μετὰ παρρησίας ἐλέγχομέν τε καὶ ἀποστρεφόμεθα» (Αγίου Μελετίου του Πηγά, «Ἐκκλησιαστικὸς Φάρος» ΝΖ΄ (1975), σ. 621).

[12] Καρμίρη Ιωάννου (Καθηγητού Πανεπιστημίου), Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία, τόμος ΙΙ, έκδ. β΄(επηυξ.), Αυστρία, 1968, σ. 560.

[13] «Ἀλλὰ καὶ αὐτῶν τῶν διακόνων καὶ ἐν αυτοῖς τοῖς διακόνοις, ἔνα (φησί) τινὰ ὑπερέχει δεῖ ἀπάντων, καὶ δὴ καὶ διακονικὴν κεφαλὴν καλοῦσιν. Ἀλλὰ καὶ τούτων μόνος Χριστός ἐστι πάντων ἀρχὴ καὶ κεφαλή, ἵνα Χριστὸς κατὰ τὸν Ἀπόστολον ᾖ τὰ πάντα ἐν πᾶσι πρωτεύων» (Τόμος Χαράς, 1705, σ. 577).

[14] Τὸ κείμενο τῆς Ραβέννας καὶ τὸ πρωτεῖο τοῦ Πάπα.

Νικολάου Μάννη, εκπαιδευτικού