Поред Јерусалима археолози су открили манастир Саве Освећеног.
Према древним летописима и житијима, свети Сава се попео на врх онога што је описао као «страшну гору» и основао тамо обитељ као подворје Велике лавре.
Značajno otkriće za pravoslavnu istoriju napravili su arheolozi sa Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu. U januaru 2025. godine završili su drugu sezonu iskopavanja u Judejskoj pustinji, gde su otkrili dobro očuvani vizantijski pravoslavni manastir iz V veka, - piše The times of Israel. Istraživanja su sprovedena u tvrđavi Hirkaniya na Zapadnoj obali reke Jordan u saradnji sa oficirima arheološke službe Judeje i Samarije.
Ispitivanja su otkrila jedinstveni hrišćanski kompleks sa bogato ukrašenim mozaicima, freskama i crkvenim atributima, koji svedoče o prosperitetnoj pravoslavnoj monaškoj zajednici. Manastir je osnovan 492. godine nove ere na vrhu brda koje su lokalni stanovnici zvali „strašna gora“. Ispod sloja vizantijskih građevina takođe su otkriveni ostaci građevina iz perioda Drugog hrama, koji se nalaze otprilike 17 kilometara jugoistočno od Jerusalima.
„Kada smo prvi put počeli sa iskopavanjima ovog objekta, pretpostavili smo da imamo posla sa malom građevinom, pošto su istorijski izvori pominjali samo malu grupu monaha koji su osnovali manastir“, - ispričala je Mihal Haber. „Međutim, razmera i bogatstvo otkrivenih dekorativnih elemenata potpuno su promenili naše predstave. Sada je očigledno da je pred nama - prosperitetan monumentalni pravoslavni manastir, važan centar ranog vizantijskog hrišćanstva“.
Jedno od najznačajnijih otkrića 2023. godine bila je impresivna natpisna ploča, urađena crvenom okrom, koja preformuliše deo Psalma 86 na grčkom koinu, koji se koristi u Novom zavetu. Natpis je otkriven ispod slike pravoslavnog krsta, što svedoči o dubokom liturgijskom životu monaške zajednice.
Posebnu vrednost za pravoslavnu istoriju predstavlja činjenica da je manastir osnovao 492. godine sam prepodobni Savva Osvećeni - jedan od velikih stubova istočnog monaštva. Prema drevnim letopisima i životima svetaca, sveti Savva se popeo na vrh onoga što je opisao kao „strašnu goru“ i osnovao tamo manastir kao podvorje Velike lavre svetog Savve.
Treba posebno napomenuti da lavra prepodobnog Savve Osvećenog, koja se uzdiže nad dolinom Kidron, postoji i deluje do danas, predstavljajući jedan od najstarijih neprekidno aktivnih manastira u svetu i pripada Jerusalimskoj pravoslavnoj crkvi.
„Arheološka otkrića potvrđuju informacije iz života i istorijskih hronika o podvižničkoj delatnosti prepodobnog Savve u Judejskoj pustinji“, - istakao je doktor Oren Gutfeld. - „Manastir koji smo otkrili predstavlja neprocenjivo svedočanstvo o širenju pravoslavnog monaštva u Svetoj zemlji u V-VI veku“.
Monaški život u obitelji prosperirao je oko tri veka, dok manastir nije došao u zapuštenost krajem VIII ili početkom IX veka nove ere, verovatno u vezi sa političkim promenama u regionu.
Arheolozi su otkrili brojne artefakte koji svedoče o bogatom bogoslužbenom životu manastira: delove lampi, kadionica, oltarskih krstova i crkvenog posuđa. Posebno su dragoceni pronađeni komadi pergamenta sa grčkim tekstovima, moguće fragmentima Jevanđelja ili bogoslužbenih knjiga.
„Pronašli smo ostatke skriptorijuma - radionice za prepisivanje svetih tekstova, što svedoči o visokom nivou duhovnog obrazovanja monaha i njihovom doprinosu očuvanju ranohrišćanskog nasleđa“, - istakla je Haber.
Poseban interes za istraživače pravoslavne ikonografije predstavljaju otkriveni fragmenti zidnog slikarstva sa slikama svetaca i biblijskih scena. Iako su većina slika sačuvane samo delimično, one pokazuju visok nivo ikonopisnog umetničkog stvaralaštva vizantijske epohe i sadrže jedinstvene uzorke ikonografskih kanona.
Kako su iskopavanja napredovala, tim arheologa je takođe istraživao starije slojeve ispod manastira. Otkriveni su ostaci građevina iz vremena kralja Iroda Velikog i čak Hasmonejskog perioda (II-I vek pre nove ere).
„Ispod poda jedne od manastirskih prostorija otkrili smo svodnu jevrejsku ritualnu kupelj sa ostacima stubova“, - izvestila je Haber. „Zanimljivo je da su neki arhitektonski elementi predhrišćanskog perioda s poštovanjem korišćeni od strane monaha prilikom izgradnje obitelji, što je bila uobičajena praksa u vizantijskoj epohi“.
