Πρόεδρος: η ιστορία ενός λάθους
Το 2019, οι Ορθόδοξοι ψήφισαν τον Ζελένσκι επειδή τον έβλεπαν ως τον αντίποδα του Ποροσένκο. Σήμερα έχουμε απέναντί μας έναν εντελώς διαφορετικό άνθρωπο. Γιατί;
Τον Δεκέμβριο του 2024, η Ουκρανία συγκλονίστηκε από ένα σκάνδαλο - μια εκπομπή μαγειρικής γυρίστηκε στην Τραπεζαρία της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου. Πολλοί Ουκρανοί, συμπεριλαμβανομένων υψηλόβαθμων εκπροσώπων από διάφορα θρησκευτικά δόγματα, χαρακτήρισαν αυτό το γεγονός ιεροσυλία. Την ίδια ώρα, ο παραγωγός της εκπομπής, Ακίμ Χαλίμοφ, αντί να ζητήσει συγγνώμη, επιτέθηκε ξαφνικά στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, η οποία εκδιώχθηκε από την Τραπεζαρία της Λαύρας πριν από σχεδόν δύο χρόνια. Ο Χαλίμοφ αναφέρθηκε στην UOC χαρακτηρίζοντάς την ως «βρώμικη» και «Μοσχοβίτες» και προέτρεψε τις αρχές να «την πετάξουν έξω από τη χώρα μας». Με την πρώτη ματιά, αυτό φαινόταν ως αντίδραση ενός συναισθηματικά ασταθούς ατόμου. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει πλήρως. Η δήλωση του Χαλίμοφ αντικατοπτρίζει την κατάσταση της εκκλησιαστικής σφαίρας στην Ουκρανία από τα τέλη του 2024.
Το επίπεδο της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας στην Ουκρανία έχει φτάσει σε «κόκκινη γραμμή». Αυτή η μισαλλοδοξία απευθύνεται αποκλειστικά σε ένα (και το μεγαλύτερο) θρησκευτικό δόγμα στη χώρα – την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, με την οποία ταυτίζεται σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού της σύγχρονης Ουκρανίας, που ανέρχεται σε πάνω από 6 εκατομμύρια ανθρώπους. Οι κοινότητές της εκκαθαρίζονται συστηματικά (οι αρχές στην περιοχή Λβιβ δήλωσαν ότι έχουν εκκαθαρίσει πλήρως την περιοχή των ενοριών που ανήκουν σε αυτό το δόγμα). Οι εκκλησίες της κατεδαφίζονται φυσικά (υπάρχουν αναφερόμενες περιπτώσεις στο Κίεβο, το Λβιβ και το Ιβάνο-Φρανκίβσκ).
Επιπλέον, η χώρα συγκλονίστηκε από σκάνδαλα που αφορούσαν τη βίαιη μεταφορά εκκλησιών από την UOC στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (OCU), τα οποία στην πράξη συχνά μοιάζουν με στρατιωτικοποιημένες κατασχέσεις. Κατά τη διάρκεια τέτοιων περιστατικών, πιστοί, ιερείς, ακόμη και επίσκοποι τραυματίζονται σοβαρά. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της κατάληψης του καθεδρικού ναού στο Τσερκάσι, ο Μητροπολίτης Θεοδοσίου υπέστη διάσειση μετά από χτύπημα με ρόπαλο και οι ενορίτες πυροβολήθηκαν με τραυματικά όπλα από άτομα καμουφλαρισμένα ακριβώς μέσα στον καθεδρικό ναό. Επιπλέον, ένας ειδικός νόμος, 3894–IX, έχει συνταχθεί και θεσπιστεί κατά της UOC, με στόχο να διαλύσει αυτή την ομολογία με ένα σαρωτικό χτύπημα. Στην πραγματικότητα, οι αρχές έχουν κηρύξει τον πόλεμο στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και τον διεξάγουν με όλους τους κανόνες της στρατιωτικής στρατηγικής.
Οι περισσότεροι πολιτικοί επιστήμονες και ειδικοί συμφωνούν ότι πίσω από όλα αυτά κρύβεται η σκοτεινή σκιά ενός ατόμου – του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Αυτό είναι ιδιαίτερα περίεργο δεδομένου ότι, στην αρχή της προεδρίας του, η θέση του στα θρησκευτικά ζητήματα ήταν ακριβώς το αντίθετο.
Ως υποψήφιος πρόεδρος, τον Απρίλιο του 2019, δήλωσε στο RBC Ukraine: «Το θέμα της θρησκείας είναι το νούμερο ένα. Δεν συζητάμε ποτέ πράγματα που διχάζουν τις οικογένειες και την κοινωνία. Δεν το κάνω ποτέ αυτό. Ποτέ». Αφού έγινε πρόεδρος, είπε πειστικά ότι, ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων, η κύρια ιδέα για τους Ουκρανούς πρέπει να είναι να ζουν με αμοιβαίο σεβασμό: «Θα είχε πραγματικά σημασία για εμάς σε ποια Εκκλησία πηγαίνουν ο Καντενιούκ ή ο Λομπανόβσκι;» Και σε μια συνάντηση με τους πιστούς της Επαρχίας Ρίβνε της UOC τον Μάιο του 2019, ο Ζελένσκι τόνισε ότι «το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει στην Εκκλησία».
Αυτή η θέση διέκρινε ευνοϊκά τον Ζελένσκι από τον αντίπαλό του στις προεδρικές εκλογές, Πέτρο Ποροσένκο (τον τότε εν ενεργεία πρόεδρο), ο οποίος στήριξε την εκστρατεία του στη δίωξη των πιστών της UOC και στην επιθετική προώθηση ενός άλλου ουκρανικού δόγματος, της OCU. Υπό την προεδρία του Ποροσένκο ξεκίνησε η συστηματική δίωξη των κοινοτήτων της UOC, με στόχο να αναγκαστούν να ενταχθούν στην OCU.
Ο ίδιος ο Ζελένσκι, ενώ ήταν επικεφαλής του δημοφιλούς τηλεοπτικού έργου κωμωδίας «95 Quarter», χλεύασε τον αντίπαλό του για αυτό, αναφερόμενος στον Τόμο (το έγγραφο που παραχωρεί νομιμότητα στην OCU) ως «θερμός».
Έτσι, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι τοποθετήθηκε ως πολιτικός αποκομμένος από τα εκκλησιαστικά ζητήματα, κάτι που είναι απολύτως σύμφωνο με τις διατάξεις του ουκρανικού Συντάγματος (δηλώνει ότι η Εκκλησία είναι χωρισμένη από το κράτος).
Ως αποτέλεσμα, ήταν ο Ζελένσκι να κερδίσει τις εκλογές του 2019. Ο Ποροσένκο, που είχε επενδύσει στα συνθήματα «Armovir» (σύνθημα: Στρατός-Πίστη-Γλώσσα), υπέστη ηχηρή ήττα. Έτσι, ο νέος Πρόεδρος δεν μπορούσε να μην καταλάβει ότι η χρήση του θρησκευτικού ζητήματος για πολιτικούς σκοπούς ήταν όχι μόνο παράνομη αλλά και αντιπαραγωγική. Ωστόσο, μέχρι το τέλος του 2024, βλέπουμε ότι ο Ζελένσκι έχει ξαναρχίσει τη δίωξη της UOC, κάνοντάς το πολύ πιο σκληρά από τον «δάσκαλό» του. Σε ποιο σημείο όμως ο σημερινός Πρόεδρος αποφάσισε να αλλάξει την πολιτική του απέναντι στην Εκκλησία; Και για ποιους λόγους;
Εξουσία και UOC: μια ξαφνική ανατροπή 180 μοιρών
Αναμφίβολα, το σημείο καμπής ήταν ο πόλεμος που εξαπέλυσε η Ρωσία εναντίον της Ουκρανίας. Ωστόσο, η UOC έδειξε τις πρώτες κιόλας ώρες του πολέμου σε ποιανού πλευρά ήταν. Την πρώτη ημέρα της εισβολής, ο Μητροπολίτης Ονούφριος καταδίκασε την επιθετικότητα της Ρωσίας και κάλεσε το ποίμνιό του να υπερασπιστεί την Πατρίδα. Αυτή η θέση επιβεβαιώθηκε σε όλες τις μεταγενέστερες δηλώσεις της Συνόδου της UOC. Τον Μάιο του 2022, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας πραγματοποίησε Σύνοδο, κατά τη διάρκεια της οποίας διέκοψε όλους τους δεσμούς με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και έκανε αυτές τις αλλαγές στο Καταστατικό της («Σύνταγμα», το διοικητικό έγγραφο της Εκκλησίας). Με άλλα λόγια, η UOC έδειξε ότι ήταν με τον λαό της Ουκρανίας.
Ο Ζελένσκι το είδε και το ήξερε αυτό. Στις 12 Μαρτίου 2022, ευχαρίστησε την UOC για τη βοήθειά της στην οργάνωση μιας ανθρωπιστικής συνοδείας στην πολιορκημένη Μαριούπολη. Την ίδια στάση έδειξαν και όλοι οι άλλοι εκπρόσωποι της κυβέρνησης. Ο επικεφαλής του Γραφείου του Προέδρου, Αντρί Γιερμάκ, έγραψε τον Μάρτιο του 2022 ότι «χρήσιμοι ηλίθιοι» διαδίδουν την ιδέα μιας θρησκευτικής σύγκρουσης στην κοινωνία λόγω της παρουσίας μιας «ρωσικής εκκλησίας» στην Ουκρανία. Το ίδιο συναίσθημα εξέφρασε τον Απρίλιο εκείνου του έτους ο Πρόεδρος της Βερχόβνα Ράντα, Ρουσλάν Στέφαντσουκ, ο οποίος σχολίασε την ιδέα μιας νομοθετικής απαγόρευσης της UOC: «Κατά τη διάρκεια του πολέμου, δεν έχουμε δικαίωμα να υιοθετήσουμε κανένα νόμο που διχάζει την ουκρανική κοινωνία». Παρόμοια στάση κράτησε και ο σύμβουλος του Γιερμάκ και ο de facto εκπρόσωπος του Προεδρικού Γραφείου, Μιχάιλο Ποντολιάκ, ο οποίος, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ζήτησε «να μην γίνεται ούτε εικασία» για το θέμα της απαγόρευσης της UOC, γιατί διαφορετικά «μπορεί να αντιμετωπίσουμε εσωτερική σύγκρουση Και σήμερα, η ενότητα, την οποία έχει δείξει η Ουκρανία στον κόσμο, είναι πολύ πιο ουσιαστική και πολύ πιο σημαντική». Επιπλέον, ο Ποντολιάκ δήλωσε τότε ότι η UOC ήταν μια δομή διαφορετική από τη ROC, μια δομή που απέρριπτε τη ρωσική επιθετικότητα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτό ειπώθηκε πριν από το Συμβούλιο της UOC.
Ο Ολεξάντρ Τκατσένκο, ο τότε υπουργός Πολιτισμού, τον Σεπτέμβριο του 2022, επέπληξε δριμύτατα τους δημοσιογράφους που αναφέρονταν στο UOC ως «Πατριαρχείο Μόσχας» : «Δεν γνωρίζω κανέναν εκπρόσωπο της ROC στην Ουκρανία. Υπάρχει η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, η οποία, στην τελευταία Σύνοδο, αποστασιοποιήθηκε ξεκάθαρα από την ROC».
Στη συνέχεια, όμως, δεν πέρασε πολύς χρόνος πριν οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι αρχίσουν να λένε εντελώς αντίθετα πράγματα για την UOC.
Τον Ιανουάριο του 2023, ο Ποντολιάκ δήλωσε ότι η UOC ήταν ένα «ινστιτούτο προπαγάνδας» που «εργάζεται για τις αξίες μιας άλλης χώρας». Άλλα στοιχεία της έρευνάς μας έκαναν παρόμοιους ισχυρισμούς κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Ο Στεφαντσούκ είπε ότι η UOC «αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια της Ουκρανίας». Ο Τκατσένκο, ξεχνώντας εντελώς την προηγούμενη δήλωσή του ότι «δεν ξέρει τίποτα για την ROC στην Ουκρανία», αναφέρθηκε ήρεμα στην UOC ως «Πατριαρχείο Μόσχας» και ισχυρίστηκε ότι υποστήριξε τον πόλεμο. Με άλλα λόγια, μέσα σε δύο έως τρεις μήνες (από τον Σεπτέμβριο του 2022 έως τον Ιανουάριο του 2023), οι αρχές πήραν την απόφαση να αλλάξουν εντελώς τη στάση τους απέναντι στην UOC.
Τι συνέβη; Μήπως οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας έκαναν κάποιες εχθρικές ενέργειες προς το κράτος; Όχι. Η UOC εξακολουθεί να βοηθά τον στρατό περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο δόγμα, υποστηρίζει μετανάστες και θύματα εχθροπραξιών. Επιπλέον, είναι η UOC που έχει υποφέρει περισσότερο από τον πόλεμο. Η πλειοψηφία των εκατοντάδων κατεστραμμένων εκκλησιών ανήκει σε αυτό το δόγμα και δεκάδες κληρικοί της έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί κατά τη διάρκεια των μαχών.
Ωστόσο, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι ξεκινά ξαφνικά την επίθεσή του στην UOC. Την 1η Δεκεμβρίου 2022, πραγματοποίησε συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας (NSDC), κατά την οποία έδωσε εντολή να συντάξει νομοσχέδιο για την απαγόρευση των δραστηριοτήτων «θρησκευτικών οργανώσεων που συνδέονται με τη Ρωσική Ομοσπονδία» και έδωσε το πράσινο φως για απέλαση την UOC από τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου. Ο Πρόεδρος διέταξε επίσης την «ενεργοποίηση μέτρων για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των ανατρεπτικών δραστηριοτήτων των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών στη θρησκευτική σφαίρα της Ουκρανίας». Ταυτόχρονα, μεγάλης κλίμακας έρευνες από την SBU πραγματοποιούνται σε μοναστήρια, εκκλησίες και επισκοπικά γραφεία της UOC σε όλη τη χώρα από τα τέλη Νοεμβρίου.
Στην πραγματικότητα, η ουκρανική μυστική αστυνομία δεν βρήκε τίποτα και οι ενέργειές τους είχαν περισσότερο χαρακτήρα δημόσιου εκφοβισμού. Είχαν σκοπό να δείξουν στην κοινωνία ότι «δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά» και ότι η UOC είναι εχθρός της Ουκρανίας.
Προφανώς, το έργο των μαύρων δημοσίων σχέσεων κατά της Εκκλησίας δεν ανατέθηκε μόνο στην Υπηρεσία Ασφαλείας αλλά και στους πρώην συναδέλφους του Ζελένσκι στα μέσα ενημέρωσης.
Σχεδόν όλα τα κεντρικά και περιφερειακά μέσα ενημέρωσης στην Ουκρανία άρχισαν να μιλούν για την UOC με υποτιμητικό και προσβλητικό τρόπο, χαρακτηρίζοντάς την ως «υποστηρικτές του Κρεμλίνου», «πράκτορες του Πούτιν», «πράκτορες της FSB» και ούτω καθεξής. Αλλά οι φίλοι του Προέδρου από το «95 Κβαρτάλ» πήγαν πιο μακριά. Μετά τη δήλωση του Ζελένσκι για την UOC, κυκλοφόρησαν ένα βλάσφημο τεύχος της εκπομπής «Bayraktar News» , στο οποίο έλεγαν ότι «η Ουκρανία απαγορεύει στο έδαφός της τις δραστηριότητες του Ρώσου πατέρα, του γιου της Μόσχας και του πνεύματος των καταφυγίων». (άμεση κοροϊδία του δόγματος της Τριάδας). Οι ηθοποιοί έκαναν επίσης χοντροκομμένα σχόλια στον αέρα για την UOC, χρησιμοποιώντας προσβλητική γλώσσα και de facto ζήτησαν τον ξυλοδαρμό και τη δολοφονία ιερέων. Αυτό το πρόγραμμα πυροδότησε μαζική οργή στους Ουκρανούς. Οι δικηγόροι της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας υπέβαλαν μήνυση, αλλά αυτό δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα. Και όλοι καταλαβαίνουν για ποιους λόγους. Ο επικεφαλής της SBU, Μαλιούκ, δήλωσε ανοιχτά στο «1+1» ότι όλα τα θέματα που σχετίζονται με το έργο του οργανισμού του στην UOC επιβλέπονται προσωπικά από τον Ζελένσκι: «Αυτή τη στιγμή, όλα αυτά συμβαίνουν υπό την ηγεσία του Προέδρου μας της Ουκρανίας»
Η αρχή του τρόμου
Μάλιστα, μετά από αυτό το πρόγραμμα και την αδράνεια των διωκτικών αρχών, δόθηκε πράσινο φως για τις πιο σκληρές ενέργειες κατά της UOC. Έκτοτε, υπήρξε έξαρση της βίας κατά των κληρικών και των πιστών της Εκκλησίας.
Στις 25 Δεκεμβρίου 2022, σε έναν ναό της UOC στο Τσερνομόρσκ, ένας άνδρας με ένα μαχαίρι επιχείρησε να μαχαιρώσει έναν ιερέα κατά τη διάρκεια μιας λειτουργίας. Στις 2 Ιανουαρίου 2023, σε μια εκκλησία της UOC στη Βίνιτσια, ένας δράστης έκοψε το λαιμό ενός ιερέα με ξυράφι. Τον Απρίλιο του 2023, ένας τραμπούκος επιτέθηκε στον Επίσκοπο Νικήτα του Ιβάνο-Φρανκίβσκ στο δρόμο και τον γρονθοκόπησε στο πρόσωπο πολλές φορές. Τον Νοέμβριο του 2023, κατά τη διάρκεια της κατάληψης της Μονής Γεννήσεως της Θεοτόκου της UOC, ο ιερέας Σεργίι Πάστσενκο ξυλοκοπήθηκε βάναυσα – το σαγόνι του έσπασε σε δύο σημεία. Την ίδια ώρα, έσπασαν το πόδι ενός ηλικιωμένου ενορίτη, του Ολέγκ Σλομποντιάνικ. Και αυτά είναι μόνο μερικά από τα πιο γνωστά παραδείγματα. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλά περισσότερα.
Την άνοιξη του 2023, ξεκίνησε ένα κύμα μαζικών και βίαιων κατασχέσεων ναών της UOC στη Δυτική Ουκρανία, το οποίο, με ποικίλη επιτυχία, συνεχίστηκε σε ολόκληρη τη χώρα μέχρι σήμερα. Στην πραγματικότητα, οι επαρχίες της UOC στις περιοχές Λβιβ και Ιβανο-Φρανκίβσκ έχουν καταστραφεί ολοσχερώς, με τρομερή κατάσταση στις περιοχές Τερνόπιλ, Βολίν και Χμελνίτσκι. Σχεδόν όλες οι εκκλησίες της UOC στην περιοχή του Κιέβου κατασχέθηκαν.
Την ίδια στιγμή, οι αρχές προσποιούνται ότι δεν συμβαίνει τίποτα από όλα αυτά. Αξιωματούχοι και εκπρόσωποι των «δικαστικών» δογμάτων πείθουν τη Δύση ότι η Ουκρανία είναι μια χώρα εξαιρετικής θρησκευτικής ελευθερίας. Όσοι λένε την αλήθεια ρίχνονται στη φυλακή, όπως συνέβη με τους δημοσιογράφους της ΕΟΔ. Η δίωξη της UOC συζητείται ανοιχτά μόνο στο εξωτερικό. Μεταξύ εκείνων που μίλησαν ήταν ο νέος αντιπρόεδρος των ΗΠΑ JD Vance και παρόμοιες δηλώσεις έκαναν πολιτικοί όπως η Catherine Whiteford , ο Tulsi Gabbard , ο Vivek Ramaswamy , η Marjorie Taylor Greene και η αποστολή του ΟΗΕ για την παρακολούθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: γιατί ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι ξεκίνησε αυτή την επαίσχυντη εκστρατεία εναντίον του λαού του; Εξάλλου, τα εκατομμύρια των πιστών της UOC είναι εξίσου Ουκρανοί με όλους τους άλλους: άθεοι, Καθολικοί, Προτεστάντες, Εβραίοι, Μουσουλμάνοι, Βουδιστές κ.λπ. Το δικαίωμά τους στη θρησκευτική ελευθερία κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα. Γιατί τους αφαιρείται τόσο κυνικά αυτό το δικαίωμα;
«Θέλετε να χάσετε τον πόλεμο; Τότε ξεκινήστε έναν πόλεμο κατά του Θεού, απαγορεύστε την Εκκλησία»
Ίσως, θα έπρεπε να επιστρέψουμε σε εκείνη την περίοδο του 2022, όταν ο Ζελένσκι, μαζί με τη συνοδεία του, άλλαξε τόσο αστραπιαία στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό ζήτημα. Να θυμίσουμε ότι συνέβη τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο. Ήταν η εποχή που η αστραπιαία αντεπίθεση της Ουκρανίας, που είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση σημαντικών εδαφών της χώρας, εκτοξεύτηκε και μάλιστα έληξε. Την ίδια ώρα, ο κόσμος σε κύμα ευφορίας περίμενε όλο και περισσότερες νίκες. Και επιδεικνύονταν στον λαό. Νίκες επί των συμπολιτών τους.
Πιστοί στρατιώτες άρχισαν να καταγράφουν μαζικά εκκλήσεις από το μέτωπο προς τις αρχές, απαιτώντας να σταματήσουν την καταστολή εναντίον της Εκκλησίας τους.
«Είμαστε εκατομμύρια, Ορθόδοξοι», είπε ένας από τους πολεμιστές και κάλεσε τις αρχές να σταματήσουν τη δίωξη της UOC. Ένας άλλος παρατήρησε ότι δεν υπερασπιζόταν μόνο το κράτος αλλά και την Εκκλησία του στο μέτωπο.
Λοιπόν, ένας από τους ιερείς εξήγησε ότι ο πόλεμος ενάντια στην UOC θα οδηγούσε την Ουκρανία σε ήττα.
«Θέλετε να χάσετε τον πόλεμο; Τότε ξεκινήστε έναν πόλεμο εναντίον του Θεού. Απαγορεύστε την Εκκλησία. Αφαιρέστε τους ναούς. Ξυλοκοπήστε και κακοποιήστε τους ιερείς. Κτυπήστε και κακοποιήστε τους ενορίτες τους. Και θα χάσετε τον πόλεμο. Διότι ούτε ένα άτομο στην ιστορία δεν κέρδισε ποτέ ούτε θα κερδίσει ποτέ κανείς έναν πόλεμο εναντίον του Θεού – αυτό είναι προφανές πράγμα», είπε ο κληρικός.
Αυτά τα λόγια ειπώθηκαν στις αρχές του 2023. Και τώρα, σχεδόν δύο χρόνια μετά, είναι δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι έκανε λάθος. Αφού ο Ζελένσκι ξεκίνησε την τρομοκρατία εναντίον των δικών του Ορθοδόξων πολιτών, η κατάσταση στην πρώτη γραμμή δεν ήταν ενθαρρυντική για τους Ουκρανούς. Θα μπορούσε κανείς να το ονομάσει σύμπτωση ή θα μπορούσε να δει ένα μοτίβο.
Ο Πέτρο Ποροσένκο, που κάποτε έκανε τη «νίκη» επί της «λάθος» Εκκλησίας βασικό ατού της πολιτικής του, έχασε άδοξα. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος είναι αναμφίβολα ένας ταλαντούχος και έξυπνος άνθρωπος, αποφάσισε να ακολουθήσει τα βήματα του Ποροσένκο. Και έτσι, κάνει το ίδιο λάθος.
Όσοι πολεμούν εναντίον του Θεού είναι καταδικασμένοι.
