Αποθέματα χρυσού της Αγίας Οικογένειας: πώς τα δώρα των μάγων έσωσαν από τη φτώχεια
Έρευνα για την τύχη των Δώρων των Μάγων: πώς μοιάζουν τα πραγματικά αντικείμενα που προσφέρθηκαν στο Βρέφος και με ποιο θαύμα επιβίωσαν από την πτώση τριών αυτοκρατοριών.
Έχουμε συνηθίσει να αντιλαμβανόμαστε τα Χριστούγεννα μέσα από το πρίσμα μιας άνετης, σχεδόν παραμυθένιας αισθητικής. Η φάτνη, το αστέρι, οι βοσκοί, οι μυστηριώδεις βασιλείς με τα χρυσοποίκιλτα χιτώνια. Στη συνείδησή μας, τα Δώρα των Μάγων – χρυσός, λιβάνι και σμύρνα – έχουν μετατραπεί σε όμορφα σύμβολα: χρυσός – στον Βασιλιά, λιβάνι – στον Θεό, σμύρνα – στον Άνθρωπο, που πρόκειται να πεθάνει. Αυτή είναι η σωστή θεολογική ερμηνεία, αλλά συχνά μας κρύβει την απλή, τραχιά ύλη της ιστορίας.
Αν μεταφερθούμε στο Άγιον Όρος, στη μονή του Αγίου Παύλου, και μας, με ιδιαίτερη χάρη, παρουσιάσουν το αρχαίο ασημένιο κιβώτιο, δεν θα δούμε σύμβολα. Θα δούμε υλικά αποδεικτικά στοιχεία. Στο βελούδινο ημίφως του κιβωτίου βρίσκονται είκοσι οκτώ χρυσές πλάκες. Δεν είναι νομίσματα ούτε άμορφα ράβδοι. Είναι κοσμήματα υψηλότατης τέχνης – τριγωνικά, ορθογώνια και τραπεζοειδή κρεμαστά, καλυμμένα με την πιο λεπτή φιλιγκράν. Το στολίδι είναι περίπλοκο και ιδιότροπο, οι ειδικοί αναγνωρίζουν σε αυτό την αρχαία περσική ή βαβυλωνιακή σχολή. Σε αυτές τις χρυσές πλάκες είναι προσαρτημένες με ασημένια νήματα σκοτεινές, που μοιάζουν με ελιές, σφαίρες. Είναι μείγμα δύο πολύτιμων ρητινών – λιβάνι και σμύρνα.
Το πιο εντυπωσιακό σε αυτό το κειμήλιο – δεν είναι η λάμψη του χρυσού, αλλά η μυρωδιά.
Μετά από είκοσι αιώνες, η χημεία των αρχαίων ρητινών συνεχίζει να λειτουργεί. Όταν ανοίγουν το κιβώτιο, ο χώρος γεμίζει με ένα πυκνό, περίπλοκο άρωμα, στο οποίο δεν υπάρχει ούτε σταγόνα μούχλας από τα αποθέματα του μουσείου. Έτσι μυρίζει η ίδια η ιστορία, που επιβίωσε από την άνθηση και την πτώση των μεγαλύτερων αυτοκρατοριών της ανθρωπότητας.
Η Οικονομία του Θεϊκού Σχεδίου
Κοιτάζοντας αυτές τις κομψές χρυσές πλάκες, ένας πραγματιστής θα ρωτήσει: γιατί ήταν απαραίτητες στο Βρέφος Χριστό; Ο Θεός δεν χρειάζεται χρυσό, και στην Αγία Οικογένεια, που ζει με ταπεινότητα, δύσκολα θα χρειάζονταν περσικά κοσμήματα για ματαιοδοξία. Η απάντηση δεν βρίσκεται στη μυστικιστική, αλλά στην σκληρή οικονομία της επιβίωσης.
Την ίδια νύχτα που οι μάγοι άφησαν τη Βηθλεέμ, στον Ιωσήφ τον Μνήστορα εμφανίστηκε στον ύπνο του Άγγελος με εντολή: «Σήκω, πάρε το Βρέφος και τη Μητέρα Του και φύγε στην Αίγυπτο» (Ματθ. 2:13). Σκεφτείτε τι σήμαινε αυτό για έναν απλό ξυλουργό. Η Αίγυπτος – είναι άλλη χώρα, άλλη δικαιοδοσία, άλλη γλώσσα. Είναι μακρινός δρόμος, που απαιτεί την ενοικίαση καραβανιού ή τουλάχιστον την αγορά ανθεκτικών ζώων. Είναι η ανάγκη να νοικιάσουν στέγη σε ξένη χώρα για αόριστο χρονικό διάστημα, να αγοράζουν τροφή, να πληρώνουν δασμούς στα σύνορα και, ενδεχομένως, να δίνουν δωροδοκίες στους ρωμαίους φρουρούς ή ληστές για ασφάλεια.
Μια φτωχή οικογένεια ξυλουργού από τη Γαλιλαία απλά δεν μπορούσε να έχει τέτοιες αποταμιεύσεις. Η φυγή στην Αίγυπτο χωρίς χρήματα θα ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία – είτε θα πέθαιναν στην έρημο, είτε θα γίνονταν θύματα δουλεμπόρων. Και εδώ βλέπουμε πώς η Πρόνοια του Θεού ενεργεί μέσω της ύλης.
Ο χρυσός των μάγων έγινε οικονομικό μαξιλάρι ασφαλείας, που ο Κύριος έστειλε στην Αγία Οικογένεια ακριβώς τη στιγμή που ήταν ζωτικής σημασίας.
Αυτές οι είκοσι οκτώ πλάκες – το υπόλοιπο εκείνου του κεφαλαίου, που επέτρεψε στον Υιό του Θεού και τη Μητέρα Του να επιβιώσουν στα χρόνια της μετανάστευσης. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο χρυσός ήταν περισσότερος, και μέρος του ξοδεύτηκε για τη διαβίωση σε ξένη χώρα. Οι υπόλοιπες πλάκες η Θεοτόκος φύλαξε προσεκτικά όλη της τη ζωή όχι ως κεφάλαιο, αλλά ως μνήμη της πρώτης συνάντησης του Χριστού με τον ειδωλολατρικό κόσμο, που υποκλίθηκε μπροστά Του.
Οδύσσεια μέσα από τα ερείπια των αυτοκρατοριών
Η περαιτέρω μοίρα των Δώρων διαβάζεται σαν ένα συναρπαστικό ιστορικό μυθιστόρημα. Τα υλικά αντικείμενα έχουν την ιδιότητα να χάνονται, να ανακυκλώνονται ή να εξαφανίζονται στη φωτιά των πολέμων. Αλλά τα Δώρα των Μάγων πέρασαν μέσα από το «μάτι της βελόνας» της ιστορίας.
Σύμφωνα με την παράδοση, η Παναγία λίγο πριν την Κοίμησή Της παρέδωσε αυτά τα κειμήλια στην Ιερουσαλήμ κοινότητα.
Εκεί φυλάσσονταν για αρκετούς αιώνες, μεταβιβαζόμενα από γενιά σε γενιά ως το μεγαλύτερο ιερό. Η κατάσταση άλλαξε όταν ο χριστιανισμός έγινε κρατική θρησκεία της Ρώμης. Στις αρχές του 5ου αιώνα, επί αυτοκράτορα Αρκαδίου, γιου του Θεοδοσίου του Μεγάλου, τα Δώρα μεταφέρθηκαν πανηγυρικά στην Κωνσταντινούπολη.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήξερε να φυλάει ιερά. Τα Δώρα τοποθετήθηκαν στο θησαυροφυλάκιο του καθεδρικού ναού της Αγίας Σοφίας – του κύριου ναού της Αυτοκρατορίας. Εκεί παρέμειναν για περίπου οκτακόσια χρόνια, βιώνοντας τους θριάμβους των αυτοκρατόρων και τις οικουμενικές συνόδους. Αλλά το 1204 ξέσπασε η καταστροφή. Οι Σταυροφόροι, ξεχνώντας τον σταυρό, εισέβαλαν στην Κωνσταντινούπολη, λεηλατώντας και βεβηλώνοντας τα ορθόδοξα ιερά. Σε αυτό το χάος, οι Βυζαντινοί κατάφεραν να κάνουν το απίστευτο – να εκκενώσουν τα πιο πολύτιμα κειμήλια, συμπεριλαμβανομένων των Δώρων, στη Νίκαια.
Περίπου εξήντα χρόνια τα Δώρα βρέθηκαν στην εξορία, μέχρι που ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος ανακατέ
