Тι σημαίνει η ένωση του Φιλάρετου με τους Παλαιοημερολογίτες της Ελλάδος

Στις 23 Οκτωβρίου 2021 η «επισκοπική σύνοδος» της UOC-KP, υπό την προεδρία του Φιλαρέτου Ντενισένκο, δέχθηκε στη δικαιοδοσία του τον «Μητροπολίτη» Αιγίνης και Πόρου Πεζοναυτών Αυξεντίου, μαζί με την επισκοπή του. Η «συνοδική» απόφαση της UOC-KP αναφέρει ότι «η επισκοπή αυτή δεν ανήκει στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία, αλλά είναι ξεχωριστή εκκλησία των Παλαιοημερολογιτών» και «έχει 70 κληρικούς, 50 μοναχούς που εργάζονται σε 10 μοναστήρια». Ο «Μητροπολίτης» Αυξέντιος έλαβε τον τίτλο της Χερσονήσου και του Αιγίνσκι και την επόμενη κιόλας μέρα «συνέλαβε» τον Φιλάρετο και τον «επισκοπό» της UOC-KP στη νέα του ιδιότητα.

Αυτή η είδηση ​​είχε τεράστια ανταπόκριση. Για εμάς, τους Ορθοδόξους, όλα είναι ξεκάθαρα σε αυτό το θέμα - οι Ουκρανοί σχισματικοί έχουν αποδεχτεί τους Έλληνες. Αλλά για Φαναριώτες - όχι. Διότι ο Ντενισένκο εξακολουθεί να είναι μέλος της OCU και είναι, από την πλευρά των Φανάριων, «κανονικός επίσκοπος». Αυτό σημαίνει ότι η απόφασή του, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, θα επηρεάσει αναμφισβήτητα την τύχη τόσο του Φαναρίου όσο και ολόκληρης της Εκκλησίας και όχι μόνο την τύχη των διαφόρων σχισματικών δομών. Γιατί; Ας το κατανοήσουμε.

Διαίρεση στο τετράγωνο

Ποιοι είναι λοιπόν οι Έλληνες Παλαιοημερολογίτες, των οποίων οι εκπρόσωποι έγιναν δεκτοί στην UOC-KP από τον Φιλαρέτο Ντενισένκο;

Στις 10 Μαρτίου 1924 ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος Α' (Παπαδόπουλος) εισήγαγε στην Εκκλησία της Ελλάδος το Νέο Ιουλιανό ημερολόγιο ή το λεγόμενο «νέο στυλ». Στην απόφαση αυτή αντιτάχθηκε έντονα ένας αρκετά μεγάλος αριθμός Ελλήνων ιεραρχών, ιερέων και λαϊκών. Κάποιοι από αυτούς (οι πιο ριζοσπαστικοί) πίστευαν ότι οι «νοβοστιλνίκι» έπεσαν σε διάσπαση. Άλλοι υποστήριξαν ότι το «νέο στυλ» είναι παραβίαση των κανόνων της Εκκλησίας. Και τα δύο κόμματα σχημάτισαν την «Αληθινή Ορθόδοξη Εκκλησία», η οποία ωστόσο το 1937 χωρίστηκε σε δύο κλάδους: Του Φλωρίνης  (που πήρε το όνομά του από τον ιδρυτή του κλάδου Μητροπολίτη Φλωρίνης Χρυσόστομο Καβουρίδη) και του Ματθαίου (που πήρε το όνομα του ιδρυτή του κλάδου Αρχιεπισκόπου Ματθαίου Καρπαφάκη. Αθήνα).

Οι Φλωρινιώτες δεν είπαν ότι οι «παλαιοημερολογίτες» δεν είχαν χάρη, αλλά οι του Ματθαίου δεν αναγνώρισαν κανένα μυστήριο της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και όλους τους επισκόπους της τους θεωρούσαν ότι είχαν ξεφύγει από την Ορθοδοξία.

Αργότερα, όπως συνηθίζεται στους σχισματικούς, οι φλωρινίτες χωρίστηκαν σε πολλές νέες δομές.

Ειδικότερα, στις 22 Οκτωβρίου 1985 εμφανίστηκε από τη Φλωρινιτική «σύνοδο» η λεγόμενη «Σύνοδος του Αυξεντίου» λόγω αφορισμού του «επισκόπου» Αυξέντιου Πάστρα και αφού ο Αυξέντιος χειροτονήθηκε από τους επισκόπους του ΡΩΚΟΡ, πολύ σύντομα άρχισαν να μεταφέρονται σε αυτόν ενορίες Ρώσων ομογενών. Για παράδειγμα, το 1986 30 ενορίες και μοναστήρια στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γαλλία πέρασαν από τη δικαιοδοσία της ROCOR στον Αυξέντιο.

Η Σύνοδος του Αυξεντίου κλονίζεται από εσωτερικές διαμάχες εδώ και αρκετές δεκαετίες. Συγκεκριμένα, τη δεκαετία του '90 του περασμένου αιώνα αντιμετώπισε το οξύ πρόβλημα της έλλειψης «επισκόπων». Ωστόσο, δεν υπήρχε κανείς να τους «χειροτονήσει», αφού οι «επίσκοποι» της «Συνόδου του Αυξεντίου», που δεν ζούσαν στην Ελλάδα, αρνήθηκαν να εγκρίνουν και να «χειροτονήσουν» τους υποψηφίους που πρότεινε ο «αρχιεπίσκοπος» Μάξιμος (ο τότε επικεφαλής της δομής).

Τότε ο Μαξίμος έλυσε το πρόβλημα χωρίς τη βοήθειά τους, δηλαδή δέχτηκε κάποιον Δημήτριο, ο οποίος αυτοαποκαλούσε τον εαυτό του «επίσκοπο» του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, μαζί με τον οποίο «χειροτόνησε» 10 νέους «επισκόπους» για την Ελλάδα. Αυτός ο Δημήτριος πέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες (ακριβώς στο δρόμο), και αυτό που είναι ενδιαφέρον - σχεδόν την επόμενη μέρα μετά την τελευταία από τις υποδεικνυόμενες «χειροτονίες».

Οι δυτικοί «επίσκοποι» δεν αναγνώρισαν αυτές τις «χειροτονίες», αποσχίστηκαν από τον Μαξίμο και δημιούργησαν τη δική τους «εκκλησία», και ο Μαξίμος ανέβασε τον αριθμό των «επισκόπων» του στους 16 και αποτέλεσε τη μεγαλύτερη σύνοδο στην Ελλάδα εκείνη την εποχή από άποψη του αριθμού των «επισκόπων». Αλήθεια, εκτός από «επισκόπους» δεν είχε ούτε έναν «ιερέα» και σχεδόν κανέναν «λαϊκό». Η κατάσταση σταθεροποιήθηκε μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν κάθε «επίσκοπος» της «συνόδου Αυξεντίου» είχε πολλές ενορίες στη διοίκησή του.

Στις 6 Δεκεμβρίου 2002 μετά τον θάνατο του «Αρχιεπισκόπου» Μαξίμ Βαλλιανάτου, ο «Μητροπολίτης» Αιγίνσκι Αυξέντιος Μαρτίνης έγινε επικεφαλής αυτής της σχισματικής δομής (πρόεδρος της συνόδου της). Μετά από 8 χρόνια ανυψώθηκε στον βαθμό του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος και αργότερα, λίγους μόλις μήνες αργότερα, ο Αυξέντιος υπέβαλε αίτηση συνταξιοδότησης, η οποία εγκρίθηκε από τη «σύνοδο». Ήταν αυτός ο «ιεράρχης» που ο Φιλαρέτος Ντενισένκο δέχτηκε στη δομή του στις 23 Οκτωβρίου 2021.

Ποιος είναι ο Φιλάρετος για την OCU και το Φανάρι;

Αυτή η αναδρομή στην ιστορία χρειαζόταν για να καταλάβουμε ότι ο Αυξέντιος δεν έχει καμία σχέση με την κανονική Εκκλησία. Πρόκειται για σχισματικό αμιγούς ύδατος, στη «χειροτονία» του οποίου, παρεμπιπτόντως, συμμετείχαν ο προαναφερόμενος Μάξιμος και άλλοι «επίσκοποι» με αμφίβολη κανονική βιογραφία.

Μέχρι πρόσφατα, ο Φιλαρέτος Ντενισένκο ήταν το ίδιο σχισματικός στα μάτια όλου του ορθόδοξου κόσμου. Μετά την αποχώρησή του από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, οργάνωσε την UOC-KP και το 1997 έλαβε ανάθεμα από τη Ρωσική Εκκλησία, αναγνωρισμένο από όλες τις Τοπικές Εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένου του Φαναρίου. Ωστόσο, το 2018, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος «ακύρωσε» μονομερώς αυτό το ανάθεμα και ο Φιλάρετος έγινε μέλος της νεοσύστατης OCU με τον παράλογο τίτλο του «επίτιμου πατριάρχη» (τον οποίο, παρεμπιπτόντως, αρνείται). Με άλλα λόγια, στα μάτια του Φαναρίου και εκείνων των Εκκλησιών που ήρθαν σε κοινωνία με την OCU, ο Ντενισένκο είναι ο κανονικός επίσκοπος. Και ακόμη και οι επόμενες ενέργειές του (η αναδημιουργία του σχισματικού UOC-KP) δεν κλόνισαν αυτή τη σχέση. Δεν επιβλήθηκαν απαγορεύσεις στον Φιλάρετο, η κανονική του ιδιότητα δεν έχει αλλάξει με κανέναν τρόπο από την αποκατάστασή του από την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης το 2018.

Για παράδειγμα, αφού ο Φιλάρετος πραγματοποίησε διάβημα κατά της OCU και δήλωσε ότι δεν ήταν πλέον ο «επίσκοπος» αυτής της δομής, ο Ντουμένκο τον αποκάλεσε ακόμα μέλος της οργάνωσής του. Αλήθεια, σε κατάσταση «αυτο-απομόνωσης», αφού «δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για την ύπαρξη ξεχωριστής δομής του Πατριαρχείου Κιέβου, γιατί αυτή η εκκλησία που δεν υπάρχει πλέον, είτε νομικά είτε στην πραγματικότητα, αποτέλεσε στη βάση της η μόνη αναγνωρισμένη Ορθόδοξη Εκκλησία». Μίλησε έτσι λοιπόν ο Σεργκέι Πέτροβιτς.

Λίγο αργότερα, ο ίδιος Επιφάνιος επιβεβαίωσε ότι ο Ντενισένκο «είναι ιεράρχης της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας» και «του έχουν δημιουργηθεί όλες οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την περαιτέρω ύπαρξή του ως ιεράρχης». Ταυτόχρονα, ο Ντουμένκο είπε ότι η OCU δεν δίνει σημασία σε «εκείνες τις αντικανονικές και ασήμαντες ενέργειες» που πραγματοποιεί ο «επίτιμος πατριάρχης» Φιλάρετος. Δηλαδή, δεν δίνουν σημασία σε όλη τη σειρά των «χειροτονιών» που εκείνη την εποχή είχε ήδη εκτελεστεί από τον Ντενισένκο για την UOC-KP που αναδημιουργήθηκε από αυτόν. Δεν δίνουν σημασία γιατί για αυτούς είναι ο «ιεράρχης» της OCU και η UOC-KP δεν υπάρχει. Το γεγονός ότι ο Φιλάρετος, κατά την άποψη της OCU, είναι επίσκοπός της, επιβεβαιώνεται και στον επίσημο ιστότοπο των Ντουμενκοβιτών, όπου αμέσως μετά τη φωτογραφία του Σεργκέι Πέτροβιτς βλέπουμε μια φωτογραφία του Ντενισένκο με επιγραφή «έντιμος πατριάρχης».

Εξάλλου, ως νόμιμος επίσκοπος, αντιμετώπιζαν όχι μόνο στην OCU, αλλά και στο Φανάρι. Για παράδειγμα, σε μια συνάντηση με τον πρώην έξαρχο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, Μητροπολίτη Γκάλης Εμμανουήλ, ο Φιλάρετος Ντενισένκο αποκαλούνταν με σεβασμό «ιεράρχης της Εκκλησίας της Ουκρανίας» και «πρώην Μητροπολίτης Κιέβου».

Με άλλα λόγια, για τον Ντουμένκο και τους συνεργάτες του, ο Φιλαρέτος είναι ο «επίτιμος πατριάρχης» της OCU. Για το Φανάρι είναι εντελώς «κανονικός επίσκοπος». Η UOC-KP δεν υπάρχει για αυτό καθόλου.

Τότε σε ποιον προσάρτησε ο «επίτιμος πατριάρχης» και «πρώην Μητροπολίτης Κιέβου» Φιλάρετος όλη τη σχισματική επισκοπή των Ελλήνων  Παλαιοημερολογιτών;

Από εδώ και πέρα, τουλάχιστον μια ομάδα σχισματικών από την Ελλάδα και οι Φαναριώτες και ο Αρχιεπίσκοπος Ελλάδος Ιερώνυμος είναι απλώς υποχρεωμένοι να θεωρούν κανονικούς και σε κοινωνία με την Εκκλησία.

Πώς οι Έλληνες σχισματικοί έγιναν «κανονικά» μέλη της OCU

Σύμφωνα με τη λογική όλων των παραπάνω, αν ο Φιλάρετος είναι κανονικός επίσκοπος, τότε δεν έχουμε κανένα λόγο να θεωρούμε ως μη κανονικούς αυτούς που δέχθηκε στην «Ευχαριστιακή κοινωνία». Δηλαδή, από εδώ και πέρα, τουλάχιστον μια ομάδα σχισματικών από την Ελλάδα και οι Φαναριώτες και ο Αρχιεπίσκοπος Ελλάδος Ιερώνυμος είναι απλώς υποχρεωμένοι να θεωρούν κανονικούς και σε κοινωνία με την Εκκλησία.

Επειδή, από τη σκοπιά του κανονικού δικαίου που διαστρεβλώθηκε από το Φανάρι, οι ενέργειες του Φιλάρετου είναι ουσιαστικά αδύνατο να αμφισβητηθούν. Για το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, η OCU, τμήματα των Εκκλησιών της Ελλάδος, της Κύπρου και της Αλεξάνδρειας - στον Ντενισένκο δεν του απαγορεύεται, ούτε, επιπλέον, δεν είναι αναθεματισμένος. Τότε σε ποια κανονική βάση μπορούν οι Φαναριώτες και άλλοι σαν αυτούς να θεωρούν «μη έγκυρη» την κοινή διακονία του με τον Αυξέντιο; Σε οποιαδήποτε.

Σε ποια κανονική βάση μπορούν να θεωρήσουν ότι ο Αυξέντιος, που συλλειτούργησε με τον «νόμιμο επίσκοπο» της OCU, δεν είναι ο ίδιος «νόμιμος επίσκοπος»; Σε οποιαδήποτε.

Ποιος θα είναι υπεύθυνος για τον Φιλάρετο;

Εάν ο Φιλάρετος, όπως υποστηρίζει ο Επιφάνιος, είναι μέλος της OCU, τότε ποιος θα έπρεπε να είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του; Λογικά - ο Ντουμένκο θα έπρεπε. Και πρώτα απ' όλα πρέπει να εξηγήσει στον Προκαθήμενο της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, πώς συνέβη να συνυπάρξουν σχισματικοί από την Ελλάδα με τον επίσκοπο της δομής του. Και υπάρχουν προηγούμενα για εξηγήσεις.

Για παράδειγμα, όταν ο «αρχιμανδρίτης» από τη λεγόμενη Εκκλησία του Μαυροβουνίου Boyan Boyovic συμμετείχε στη «θεία λειτουργία» της OCU στις 26 Μαΐου 2019 στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μιχαήλ, ο Επιφάνιος ζήτησε προσωπικά συγγνώμη από τη Σερβική Εκκλησία για τις συνομιλίες του με το σχισματικό. Στη συνέχεια, πριν από δύο χρόνια, έστειλε τον στενότερο συνεργάτη του Ευστράτιο Ζοριά στο Μαυροβούνιο – με επιστολή του στον Μητροπολίτη Αμφιλόχιο. Και όλα αυτά έτσι ώστε η συγγνώμη να μην φαίνεται σύμφωνη με το πρωτόκολλο, αλλά ειλικρινής. Εξάλλου, σε συνεργασία με τους σχισματικούς δικαιώθηκαν ακόμη και οι Φαναριώτες (εκεί ήταν και ο Εμμανουήλ Γκάλσκι) και η «μετανοούσα» επιστολή του Ντουμένκο προς τη Σερβική Εκκλησία γράφτηκε με απευθείας οδηγίες του Φαναρίου. Αυτή η «συγγνώμη» εξηγείται από το γεγονός ότι οι Φαναριώτες δεν άφησαν ακόμη ελπίδες για την αναγνώριση της OCU από τη Σερβική Εκκλησία.

Γιατί ο Ντουμένκο δεν τρέχει στον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο με εξηγήσεις και συγγνώμη; Να, γιατί με τους Έλληνες το θέμα της αναγνώρισης έχει «λυθεί», και δεν χρειάζεται να ασχολείται με «κάποιους» κανόνες ή εκκλησιαστικές παραδόσεις - και έτσι θα γίνει.

Γιατί ο Ντουμένκο σιωπά τώρα, όταν ο «επίσκοπός» του συνευρέθηκε με τους σχισματικούς από την Ελλάδα; Γιατί δεν τρέχει στον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο με εξηγήσεις και συγγνώμη; Να, γιατί με τους Έλληνες το θέμα της αναγνώρισης έχει «λυθεί», και δεν χρειάζεται να ασχολείσαι με «κάποιους» κανόνες ή εκκλησιαστικές παραδόσεις - και έτσι θα γίνει.

Τι έπεται;

Και εδώ πρέπει να κάνετε την πιο σημαντική ερώτηση - τι έπεται; Πράγματι, εάν ούτε η OCU ούτε το Φανάρι αντιδράσουν με οποιονδήποτε τρόπο στις ενέργειες του Φιλάρετου, προσποιούμενοι ότι «δεν έγινε τίποτα», τότε άλλες Εκκλησίες είναι απίθανο να κλείσουν τα μάτια τους σε αυτό.

Γιατί ο Ντενισένκο δεν θα σταματήσει και θα συνεχίσει να «ενώνεται» με διάφορους σχισματικούς που στον έναν ή τον άλλο βαθμό υπάρχουν σχεδόν σε κάθε Εκκλησία. Και μπορεί να συμβεί όλες αυτές οι ομάδες, μέσω του Φιλάρετου, να προσπαθήσουν να αποκτήσουν τουλάχιστον κάποιου είδους «κανονικό καθεστώς». Αυτό σημαίνει ότι θα ξεκινήσει ένα πραγματικό κανονικό χάος στην Εκκλησία, γιατί απλά θα καταστραφούν τα όρια του ψέματος και της Αλήθειας. Άλλωστε, όποιος απατεώνας έχει φορέσει ιμάτιο και παναγία, έχοντας συλλειτουργήσει με τον Φιλάρετο, θα απαιτήσει κανονική αναγνώριση και ευχαριστιακή κοινωνία.

Εκτός από την εκκλησιολογική ακεραιότητα θα εκλείψει και η ανάγκη μετάνοιας για τους σχισματικούς που επιθυμούν να επιστρέψουν στην Εκκλησία. Γιατί να μετανοήσουν τώρα αν υπάρχει Φανάρι, με συγχωρείτε, Φιλάρετος; Και αν είναι έτσι, τότε οι σχισματικοί, μπαίνοντας ακόμη και στην Εκκλησία, θα συνεχίσουν να χωρίζονται, αλλά τώρα δεν θα βασανίζουν ο ένας τον άλλον, αλλά το Σώμα του Χριστού. Και το χειρότερο είναι ότι δεν θα υπάρχουν πλέον φραγμοί και περιορισμοί που να μπορούν να τους σταματήσουν. Άλλωστε, αν δεν υπάρχει κανονικό δίκαιο, τότε δεν υπάρχουν και κανόνες.

Ένα πραγματικό κανονικό χάος θα ξεκινήσει στην Εκκλησία, γιατί απλά θα καταστραφούν τα όρια του ψεύδους και της Αλήθειας. Άλλωστε, όποιος απατεώνας έχει βάλει ρόμπα και παναγία, έχοντας συλλειτουργήσει με τον Φιλάρετο, θα απαιτήσει κανονική αναγνώριση.

Μάλιστα, έχοντας αναιρέσει το ανάθεμα από τον Ντενισένκο, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος άνοιξε το «κουτί της Πανδώρας» και απελευθέρωσε έναν ιό που υπονομεύει τα θεμέλια της εκκλησιαστικότητας γενικότερα. Η μόνη διέξοδος για αυτόν από αυτή την κατάσταση είναι το ανάθεμα στον Φιλάρετο. Θα κάνει όμως αυτό το βήμα το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως; Απίθανο.

Πρώτον, γιατί στο Φανάρι δεν συνηθίζουν να διορθώνουν τα λάθη τους. Αφού αναθεματίζουν τον Ντενισένκο, οι Φαναριώτες αναγνωρίζουν τη δικαιοσύνη της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αναγνωρίζεται ότι το ανάθεμα στον Μιχαήλ Αντόνοβιτς δεν δόθηκε για πολιτικούς λόγους, αλλά για κανονικούς και εκκλησιολογικούς λόγους. Αυτό σημαίνει ότι ο πρώην Μητροπολίτης Κιέβου μπορούσε να επιστρέψει στην Εκκλησία μόνο με κανονικά μέσα και όχι με μια κίνηση της πένας. Δηλαδή μέσω της μετάνοιας. Και αν δεν υπήρχε αυτή η κανονική οδός, τότε από εδώ προκύπτει το «δεύτερον».

Δεύτερον, αναθεματίζοντας τον Ντενισένκο, το Φανάρι θα αμφισβητήσει ολόκληρο το «έργο OCU». Διότι αποδεικνύεται ότι ο βασικός ιδεολόγος και εμπνευστής του Τόμου είναι ένας επαγγελματίας σχισματικός που στοχεύει σε έναν μόνο στόχο - την εξουσία. Αποδεικνύεται ότι έγινε δεκτός σε κοινωνία με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως όχι βάσει κανόνων, αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Αυτό σημαίνει ότι η OCU είναι ένας μη κανονικός σχηματισμός, επειδή ξεκίνησε την ύπαρξή της με μια μη κανονική απόφαση - την άρση του αναθέματος από τον Ντενισένκο.

Εάν το ανάθεμα κατά του Ντενισένκο έχει αρθεί παράνομα, τότε ποιοι είναι τότε ο Σεργκέι Ντουμένκο, ο Ιβάν Ζοριά και άλλοι τύποι με παναγίες που «χειροτονήθηκαν» από έναν αφορισμένο από την Εκκλησία;

Τρίτον, αν το ανάθεμα κατά του Ντενισένκο έχει αρθεί παράνομα, τότε ποιοι είναι τότε ο Σεργκέι Ντουμένκο, ο Ιβάν Ζόρια και άλλοι τύποι με παναγίες που «χειροτονήθηκαν» από έναν αφορισμένο από την Εκκλησία;

Με μια λέξη, όπως και να εξελιχθεί τώρα η κατάσταση, δεν μπορεί να είναι ευνοϊκή ούτε για το Φανάρι, ούτε για την OCU. Υπάρχουν πάρα πολλές ερωτήσεις, αλλά δεν υπάρχουν ακόμα απαντήσεις. Μάλλον υπάρχει μια, αλλά δεν την ακούνε στην Κωνσταντινούπολη. Αυτή η απάντηση είναι οι κανόνες της Εκκλησίας. Αυτοί ακριβώς που ποδοπάτησαν και ο Φιλάρετος και το Φανάρι. Εάν δεν επιστρέψουμε σε αυτούς, περιφρονώντας την υπερηφάνεια και τα «προνόμιά μας», τότε είναι αναπόφευκτος ο κίνδυνος να διολισθήσουμε στην αναρχία και το χάος, που θα οδηγήσει όχι μόνο στην καταστροφή του κανονικού δικαίου, αλλά και στη διάβρωση των ορίων της Εκκλησίας.

Και όλα αυτά μπορεί να τελειώσουν με πολύ λυπηρό τρόπο για το ίδιο το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.