უკრაინული სცენარი მაკედონიის "ეკლესიისთვის"

მაკედონიის ეკლესიის ავტოკეფალია ფანარის გლობალური პოლიტიკის ერთ-ერთი თავსატეხია. ფოტო: მჟკ

ფანარმა განაცხადა, რომ საჭიროა განხეთქილების განკურნება ჩრდილოეთ მაკედონიაში. რა არის ეს განხეთქილება და როგორ აპირებს კონსტანტინოპოლის "განკურნებას"?

კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს წარმომადგენლების ბოლოდროინდელ განცხადებებში სულ უფრო ხშირად ისმის მოხსენიებები ე.წ. "მაკედონიის მართლმადიდებლური ეკლესიის" ან "სკოპიეს ეკლესიის" შესახებ. ეს ჟღერს მსოფლიო მართლმადიდებლობის მიერ არაღიარებული ამ სტრუქტურის ლეგალიზაციის კონტექსტში. და როგორც ჩანს, ფანარი შეეცდება გამოიყენოს "უკრაინული სცენარის" ერთ-ერთი ვარიანტი, ანუ მუე-ს სცენარი, "მმე"-სთვის ავტოკეფალიის მიწოდებასთან დაკავშირებით.

ე.წ. "მაკედონიის მართლმადიდებელი ეკლესია" არის სქიზმატური რელიგიური სტრუქტურა, რომელიც არსებობს ჩრდილოეთ მაკედონიის ტერიტორიაზე და მაკედონიის დიასპორაში. 1967 წელს მან გამოაცხადა თავისი ავტოკეფალია  და გამოეყო სერბეთის მართლმადიდებელი ეკლესიას, რომელშიც იგი ავტონომიური იყო 1958 წლიდან. ასეთ ქმედებებს ღიად უჭერდა მხარს მაკედონიის მთავრობა, რომლის წევრებიც ესწრებოდნენ მმე– ის მთავარეპისკოპოსის დანიშვნას. არცერთმა ადგილობრივმა მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ არ ცნო მაკედონელთა "ავტოკეფალია" და 2005 წელს სერბეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ეპისკოპოსთა საბჭომ განკვეთა ამ საეკლესიო სტრუქტურის მორწმუნეები.

დაარსების დღიდან, მმე მჭიდროდ თანამშრომლობს სახელმწიფოსთან. უფრო მეტიც, ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც ხელისუფლებამ ასე აქტიურად დაუჭირა მხარი ე.წ მაკედონიის ეკლესიის "დამოუკიდებლობას" მაკედონიის დიასპორაზე კონტროლის დამყარება იყო, რადგან, მთავარეპისკოპოს იოანეს (ვრანიშკოვსკის) თანახმად, "სხვა სახელმწიფო სამსახურებმა ეს ვერ მოახერხეს".

2004 წლის 23 იანვარს მაკედონიის ხელისუფლებამ გამოსცა "დეკლარაცია მაკედონიის მართლმადიდებლური ეკლესიის მხარდასაჭერად", რომლის შესაბამისად მხოლოდ მმე არის აღიარებული ქვეყანაში ლეგიტიმურად, ხოლო სერბეთის საპატრიარქოს ოჰრიდის მთავარ არქიეპისკოპოსს ართმევენ რეგისტრაციას და აცხადებენ უკანონოდ.

მაკედონიური სქიზმის განკურნების მცდელობები მოხდა  2000-იანი წლების დასაწყისში. შემდეგ სერბეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის 4 ეპისკოპოსმა, მმე- ის 3 ეპისკოპოსმა ხელი მოაწერეს ხელშეკრულებას, რომელიც მოგვიანებით, ხელისუფლების ზეწოლის შედეგად, მაკედონელებმა უარყვეს.

2005 წლის ივნისში მაკედონიის ხელისუფლებამ ფანარის ხელმძღვანელს, პატრიარქს ბართლომეოს  შესთავაზეს  სერბეთის ეკლესიასთან კონფლიქტში შუამავლობა, მაგრამ მათ დადებითი პასუხი არ მიიღეს.

12 წლის შემდეგ, 2017 წლის 23 ნოემბერს, მმე- ის სინოდმა გამოაცხადა ბულგარეთის საპატრიარქოს "დედა ეკლესიად" აღიარება. ამ გადაწყვეტილების საპასუხოდ, ბულგარეთის ეკლესიის სინოდმა აიღო ვალდებულება "უზრუნველყოს სრული დახმარება და შუამდგომლობა ადგილობრივი მართლმადიდებლური ეკლესიების წინაშე, გააკეთოს ყველაფერი, რაც აუცილებელია მმე- ის კანონიკური სტატუსის დასადგენად". ამ გადაწყვეტილების წინააღმდეგ გამოვიდა  ბერძნული მართლმადიდებლური ეკლესია, რომლის თანახმად, ბულგარელებს არ აქვთ სერბეთის ეკლესიის იურისდიქციაში ჩარევის უფლება. მაშინ ჩანდა, რომ მაკედონიური განხეთქილების დაძლევა მხოლოდ კანონიკური გზით და სერბეთის საპატრიარქოს უშუალო მონაწილეობით ხდებოდა. ამასთან, 2018 წლიდან (ეს, ფაქტობრივად, OCU– სთვის ტომოსის მიწოდების პარალელურად), კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო აქტიურად ჩაერია „მაკედონიის პროცესში“.

ფანარი და მაკედონია

2018 წლის 9 თებერვალს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს სინოდმა განაცხადა, რომ მოლაპარაკებები ბულგარეთის ეკლესიასა და არაღიარებულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას შორის "ყოფილი იუგოსლავიის რესპუბლიკა მაკედონიაში" არაკანონიკური იყო. ცოტა ხნის შემდეგ, ფანარის ხელმძღვანელმა, კომენტარი გააკეთა მმე– ს თხოვნის შესახებ, თქვა, რომ ტერმინი "მაკედონია" ან მისი წარმოებულები არ იქნება გამოყენებული მის სახელზე და ბულგარელების ჩარევა მმე– ის აღიარების საკითხში არაკანონიკურია, რადგან "კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო ბალკანელი ხალხის დედა ეკლესიაა. "

2018 წლის მაისში კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს სინოდმა მაკედონიის პრემიერ მინისტრის ზორან ზაევის თხოვნით  "მაკედონიის საკითხის" მოგვარებას დაჰპირდა. ივლისში ცნობილი გახდა, რომ საკითხის პოზიტიური გადაწყვეტისთვის ზაევი მზად იყო ფანარისთვის მრგვალი თანხა გადაეხადა. 2019 წლის 11 იანვარს ფანარის იერარქმა დანიილმა (ზელინსკიმ), რომელიც მუე– სთვის Tomos– ის მინიჭებაში აქტიურ მონაწილეობასღებულობდა , თქვა, რომ „თითოეულ ერს, რომელსაც სურს ჰქონდეს საკუთარი მართლმადიდებელი ეკლესია, უნდა ჰქონდეს მისი დაფუძნების უფლება და მოითხოვოს მისი აღიარება სხვა მართლმადიდებლური ეკლესიების მიერ. მათ შორის, როდესაც საქმე მაკედონიასა და მონტენეგროს ეხება. ”

2020 წლის იანვარში ფანარის მიერ მმე–ის აღიარების საკითხი ყველაზე აქტიურ ფაზაში შევიდა. სტამბოლში ვიზიტის შემდეგ, ზორან ზაევი, პეტრო პოროშენკოს მაგალითზე, პატრიარქს ვაფროლომეის წერს წერილს, რომელშიც ითხოვს "მაკედონიის მართლმადიდებელი ეკლესიის - ოჰრიდის საეპისკოპოსოს" ავტოკეფალობას. აღსანიშნავია, რომ ოჰრიდისა და მაკედონიის სქიზმატური სტრუქტურის ხელმძღვანელი "მთავარეპისკოპოსი"  სტეფან ელიანოვსკი, ავტოკეფალიის საჭიროების დასაბუთებაში არ მოყავს არცერთი საეკლესიო არგუმენტი. მისი თქმით, ეკლესიის "დამოუკიდებლობა" ხელს შეუწყობს "ერის გაერთიანებას".

მართალია, ფანარიოტებისთვის ამ სიტუაციაში საკმაოდ დიდი პრობლემა რჩება ბერძნების წინაშე, რომლებიც არ ცნობენ ჩრდილოეთ მაკედონიას. უფრო მეტიც, მიტროპოლიტმა ფლორინსკიმ, პრესპიელმა და ეორდიელმა თეოკლიტემ (პასალისი) განაცხადეს, რომ სკოპიეში ”მაკედონიის ეკლესია არ არსებობს”, ამიტომ, მისი პირადი აზრით, ”პატრიარქმა ბართლომემ არ უნდა მისცეს მათ ავტოკეფალია”.

მიტროპოლიტმა ფლორინმა, პრესპიანელმა და ეორდიელმა თეოკლიტემ (პასალისი) განაცხადა, რომ სკოპიეში ”მაკედონიის ეკლესია არ არსებობს”, ამიტომ, მისი პირადი აზრით, ”პატრიარქმა ბართლომემ არ უნდა მისცეს მათ ავტოკეფალია”.

სავარაუდოდ, მიტროპოლიტი ფლორინსკი მმე–ის ავტოკეფალიის საკითხთან  დაკავშირებით  თავის პოზიციაში მარტო არ არის, რადგან მისი განცხადების მეორე დღეს, ემე–ის კიდევ ერთი წარმომადგენელი, ნეო – იონიისა და ფილადელფიის მიტროპოლიტი გაბრიელი (პაპანიკოლაო) ჩამოვიდა ფანარში. ბერძნული გამოცემა „რომფეუსი“,საკუთარ  წყაროზე დაყრდნობით ამტკიცებს, რომ გაბრიელი ფანარში ჩავიდა ემე–ის ხელმძღვანელის, მიტროპოლიტ ჯერონიმის თხოვნით, რათა პატრიარქ ბართლომეოსს" "გადასცეს  ჩრდილოეთ მაკედონიას ეკუმენური   ავტოკეფალიის საკითხზე განცდები. ალბათ, საბერძნეთის ეკლესიის იერარქი ცდილობდა ფანარის უფროსთან მაკედონელი სქიზმატიკის აღიარების მისაღებ ფორმულაზე  შეთანხმებას. ფორმულაზე, რომელიც გამორიცხავდა "ავტოკეფალიას" ბერძნების მიერ არაღიარებული ქვეყნისთვის. იგივე "რომფეია" წერს, რომ პატრიარქმა ბართლომემ მიტროპოლიტ გაბრიელს განუცხადა, რომ ის არ იყო განწყობილი "ეგრეთ წოდებული" მაკედონური "ეკლესიის ავტოკეფალიის მინიჭებაზე" და აღუთქვა, რომ ამ საკითხს ფანარის მიერ გადადგმული ყველა ნაბიჯის შესახებ შეატყობინებს ემე-ს. იმავე დღეს, 2 ოქტომბერს, ფანარი აქვეყნებს საკმაოდ დიდ პრესრელიზს, სადაც ნათქვამია, რომ ”მაკედონიაში, ჩვენ არ ვსაუბრობთ ავტოკეფალიაზე, არამედ განხეთქილების განკურნებაზე”.

აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ ამ დროისთვის კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო ცდილობს შეიმუშაოს მაკედონელი სქიზმატიკის აღიარების ფორმულა, რომელიც შეეფერება საბერძნეთს, მაკედონიასა და სტამბოლს. ამ ფორმულის ვერსია თავად მაკედონელმა სქიზმატიკებმა გაახმაურეს თავიანთ ოფიციალურ ვებ – გვერდზე.

მაკედონიის "ეკლესიის" "უკრაინული ფორმულა"

სქიზმატები ამტკიცებენ, რომ ფანარი, "მიუხედავად რუსული ეკლესიისა და მისი მომხრეების მხრიდან საბერძნეთში და სერბეთში განხორციელებული ზეწოლისა",  "საეკლესიო საკითხის მაკედონიაში" უარი თქვას არ აპირებს. კერძოდ, ფანარის წარმომადგენლებმა გამოავლინეს დეტალები, თუ როგორ გადაწყდება ეს საკითხი. მათი თქმით, მაკედონიასთან დაკავშირებით, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო აპირებს გამოიყენოს იგივე მოდელი, რაც მუე–ს მიმართ.

მაკედონიასთან დაკავშირებით, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო აპირებს გამოიყენოს იგივე მოდელი, რაც მუე–ს მიმართ.

კერძოდ, "გაყოფის განკურნება" რამდენიმე ეტაპად მოხდება. პირველი, ფანარიოტები მოითხოვენ, რომ ქვეყანაში არსებული ყველა მართლმადიდებელი ქრისტიანი "გაერთიანდეს" ერთ სტრუქტურაში. შეგახსენებთ, რომ მმე–ს გარდა, ქვეყნის ტერიტორიაზე ასევე არსებობს სერბეთის საპატრიარქოს ოჰრიდის საეპისკოპოსო, რომელიც არ არის აღიარებული მაკედონიის ხელისუფლების მიერ და რომლის ეპისკოპოსები და მღვდლები რეალურ დევნას განიცდიან - პატიმრობასა და ექსტრადიციამდე. ამიტომ, ეჭვგარეშეა, რომ არქიეპისკოპოსის სქიზმატიკებთან "გაერთიანების" მიზნით, მაკედონიის სახელმწიფო სტრუქტურები გამოიყენებენ "დარწმუნების" მრავალფეროვან მეთოდებს. იგივე მეთოდები, რომლებიც გამოიყენეს  უმე–ის ეპისკოპოსებისა და მღვდლების წინააღმდეგ, რადგან ისინი დაერწმუნებინათ მუე-ს გაერთიანების საბჭოში მონაწილეობაში”.

მეორე ეტაპია "მაკედონიის იერარქიის" აღდგენა. ანუ მონანიების გარეშე, მაგრამ მხოლოდ "იკონომიის" მიზეზების გამო (ფანარიოტული და არა საეკლესიო), "მაკედონიის ეკლესიის" მეთაური "სამღვდელოებასთან" ერთად მიული იქნება  ფანართან თანაზიარი "არსებული ღირსებით", ისევე როგორც თავის დროზე მიიღეს უკრაინელი სქიზმატიკოსები - ფილარეტ დენისენკო და მაკარი მალეტიჩი.

შემდეგ იქნება "აღდგენილი" მაკედონიის "იერარქიის" და ფანარის წარმომადგენელთა ერთობლივი ღვთიური მსახურება. ამ შემთხვევაში, სავარაუდოდ, ისინი უკრაინას მაგალითს აიღებენ.

სკოპიელში, როგორც თავის დროზე  კიევში, ჩამოვლენ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს "ეგზარქოები"  რათა გააკონტროლონ "გაერთიანების" პროცესი, რათა ემსახურონ მმე-ის წარმომადგენლებს. თავად სქიზმატიკის აზრით, ასეთი ნაბიჯი მათ ავტომატურად აძლევს ევქარისტიული კავშირის შესაძლებლობას მსოფლიოს ყველა სხვა ადგილობრივ ეკლესიასთან. მხოლოდ ამ ყველაფრის შემდეგ  ფანარი დაიწყებს ავტოკეფალური ეკლესიის ტომოსის ხელმოწერის პროცესს.

მაკედონიელი სქიზმატიკოსები, ამ მოვლენის კომენტირებისას, წერენ, რომ ”მიუხედავად იმისა, რომ ადგილობრივი ეკლესიის საბოლოო სტატუსი დაუყოვნებლივ განისაზღვრება, ეს გავლენას არ მოახდენს ეპისკოპოსთა წმინდა სინოდზე, რომელიც შეინარჩუნებს მის დამოუკიდებლობას და გადაწყვეტილებისა და მმართველობის უფლებას, ისე, რომ დამკვიდრებული სტატუსი და მმე–ის სამართლებრივი შიდა ფუნქციონირება - ო.ა. უცვლელი დარჩება ". უფრო მეტიც, ისინი არ მალავენ იმ ფაქტს, რომ ”იგივე მეთოდი გამოიყენებოდა უკრაინაში, სადაც ასეთი პერიოდი ავტოკეფალიის მინიჭებამდე რამდენიმე თვე გაგრძელდა”.

მაკედონიის სქიზმატიკის აღიარების გარეშეც კი ვხედავთ, რომ ფანარი, რომელმაც გარკვეული ტაქტიკა გამოსცადა უკრაინაში, გადაწყვიტა მისი გამოყენება სხვა ეკლესიებთან მიმართებაშიც. ეს ტაქტიკა, გარდა ”ნაპრალის განკურნების” აღწერილი მეთოდისა, მოიცავს მთავრობის წერილებს, ისევე როგორც თავად სქიზმატიკთა მიმართვას.

ფანარი, რომელმაც გარკვეული ტაქტიკა გამოსცადა უკრაინაში, გადაწყვიტა მისი გამოყენება სხვა ეკლესიებთან მიმართებაში. ეს ტაქტიკა, გარდა ”ნაპრალის განკურნების” აღწერილი მეთოდისა, მოიცავს მთავრობის წერილებს, ისევე როგორც თავად სქიზმატიკთა მიმართვას.

რას ვხედავთ ბოლოს? კონსტანტინოპოლის პატრიარქი "ტომოსის" დახმარებით ცდილობს არა მხოლოდ დაამტკიცოს თავისი პოზიცია მართლმადიდებლურ სამყაროში, როგორც ერთადერთი ხელმძღვანელი, არამედ ატარებს საერთაშორისო ურთიერთობების კონსოლიდაციის გარკვეულ პოლიტიკას, რომელიც სასარგებლოა მისი საზღვარგარეთელი პარტნიორებისთვის. შემთხვევითი არ არის, რომ ამერიკის მთავარეპისკოპოსი ელპიდოფორე თეთრი სახლის ასეთი ხშირი სტუმარია და ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტი მაიკ პომპეო ორჯერ მაინც იმყოფებოდა ბალკანეთში.

გარდა ამისა, მაკედონიური სქიზმი ფანარიოტებმა გამოიყენეს სერბეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის ტორპედოსათვის, რომელიც მსოფლიოში რუსეთის ეკლესიის მუდმივ პარტნიორად არის მიჩნეული. ფანარს, რომელიც ჯერ კიდევ 2018 წელს დაჰპირდა, რომ მუე ყველა მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ რამდენიმე თვის განმავლობაში აღიარდებოდა, ამ საკითხში ჯერჯერობით ვერ მიაღწია  წარმატებებს. მაშასადამე, მაკედონია და შემდეგ მონტენეგრო მხოლოდ იმ დიდი პოლიტიკის თავსატეხები არიან, რომლებიც კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო მიჰყავს რუსეთის ეკლესიის წინააღმდეგ. ამ პოლიტიკის მთავარი მიზანია ყველაფერი გააკეთოს იმისთვის, რომ  მსოფლიო მართლმადიდებლობაში საკუთარი ძალაუფლება  დაამტკიცოს.

და ამ ძალაუფლების ფასს ფანარისთვის მნიშვნელობა არ აქვს.